De gok van 12 dagen: hoe de oorlog tussen Israël en Iran zich ontwikkelde, schrijft Seth Frantzman

Screenshot video

Israëliërs werden in de vroege uren van 13 juni wakker gemaakt door het nieuws dat Israël aanvallen op Iran had uitgevoerd. Het doel van de aanvallen was om het Iraanse nucleaire programma te bestrijden. Voor de meeste Israëliërs was dit iets waar ze al meer dan twintig jaar op hadden gewacht, schrijft Seth Frantzman in The Jerusalem Post.

De meesten wisten niet of het zou gebeuren, of wanneer, maar ze wisten wel dat Iran langzaam op weg was naar een kernwapen. Aanvallen op Iran werden al twintig jaar besproken in de Joodse staat. Veel factoren hadden Israël echter belemmerd om door te gaan.

Toen de Israëliërs rond 3 uur 's nachts wakker werden, waren de Israëlische vliegtuigen al in de lucht. Teheran ligt meer dan 1600 km van Israël. Iran is echter een enorm land. Delen van het land liggen meer dan 2400 km verderop. Dat vormde een uitdaging voor de verschillende Israëlische vliegtuigen, zoals de F-16, F-15 en F-35.

De omvang van de Israëlische aanval op 13 juni

De F-15 heeft een bereik van ongeveer 5600 km, afhankelijk van de configuratie. De F-35 heeft een bereik van ongeveer 2000 km. Israël beschikt over tankvliegtuigen die deze reikwijdte kunnen vergroten, maar het zijn verouderde tankvliegtuigen die Israël al een tijdje probeert te vervangen.

Een satellietfoto toont met aarde bedekte luchtaanvalkraters bij de Natanz Enrichment Facility. Foto via Jerusalem Post

Israël gebruikte meer dan 200 vliegtuigen bij zijn eerste aanval op Iran op 13 juni. In de eerste aanvalsgolven lanceerde het ongeveer 330 stuks munitie op meer dan 100 doelen. Onder de doelen bevonden zich belangrijke Iraanse commandanten, zoals de stafchef van het Iraanse leger, Mohammad Bagheri. Daarnaast werd Hossein Salami, de opperbevelhebber van de Islamitische Revolutionaire Garde, gedood.

Israël elimineerde ook het hoofd van het centrale hoofdkwartier in Khatam-al Anbiya, Gholam Ali Rashid, een sleutelfiguur. Ook de Iraanse generaal Amir Ali Hajizadeh, de belangrijkste figuur in het Iraanse raket- en droneprogramma, werd gedood. Esmail Ghaani, het hoofd van de Quds-troepen van de IRGC, zou eveneens zijn gedood.

Terwijl Israël probeerde de belangrijkste militaire figuren van Iran uit te schakelen, richtte het zich ook op de Iraanse nucleaire installaties. Iran beschikt over een half dozijn belangrijke nucleaire faciliteiten die in de loop der jaren bekend zijn geworden. Hieronder valt de nucleaire verrijkingsinstallatie in Natanz, ten zuiden van Teheran. Daarnaast heeft Iran Fordow gebouwd, een tweede verrijkingsinstallatie, diep in een berg, eveneens ten zuiden van Teheran. Verder naar het zuiden bevinden zich de onderzoeksreactoren in Arak en Isfahan. Er is ook een kerncentrale in Bushehr.

De structuur van de Iraanse nucleaire sites

Niet alle nucleaire faciliteiten zijn belangrijk voor het wapenprogramma, en ze zijn ook niet allemaal even relevant. Arak bijvoorbeeld, had een locatie voor een zware reactor en kon op een gegeven moment plutonium produceren. Als onderdeel van de nucleaire deal met Iran uit 2015 werden sommige locaties echter met cement opgevuld. Bushehr ligt aan de kust in Zuid-Iran en dateert uit de jaren 70. Rusland heeft een belangrijke rol gespeeld op deze locatie.

In tegenstelling tot Arak en Bushehr was de Fordow-faciliteit veel zorgwekkender omdat deze diep in een berg was gebouwd en werd beschouwd als een geheime locatie waar Iran geheime activiteiten uitvoerde.

Isfahan daarentegen heeft veel locaties, zoals het Isfahan Nuclear Technology Center, en heeft historische banden met door China geleverde technologie. Een andere locatie ten zuiden van Teheran, in Parchin, wordt ook verdacht van banden met het nucleaire programma.

De uitdaging voor Israël bij elke aanval op het Iraanse nucleaire programma was om te bepalen welke onderdelen het doelwit moesten zijn en hoe het meerdere aanvallen op verschillende locaties moest uitvoeren. In het verleden, wanneer Israël optrad om landen in de regio en hun nucleaire programma's te stoppen, hoefde het slechts één locatie aan te vallen. Irak had bijvoorbeeld een locatie in Osirak. Ook Syrië had slechts één locatie die cruciaal was voor het programma.

Het Iraanse programma is zo omvangrijk en complex dat het unieke uitdagingen met zich meebrengt. Bovendien lag de Fordow-locatie zo diep dat het onduidelijk was of Israël de belangrijkste centrifuges en verrijkingsonderdelen van de locatie zou kunnen bereiken.

Een satellietbeeld toont een overzicht van het ondergrondse complex Fordow, nadat de VS de ondergrondse kerncentrale nabij Qom, Iran, op 22 juni 2025. Foto via Jerusalem Post

De geschiedenis van Iran op het gebied van uraniumverrijking en raketontwikkeling

Iran heeft de afgelopen jaren steeds meer uranium verrijkt. Volgens de overeenkomst van 2015 zou de verrijking zeer laag gehouden worden. Nadat de VS zich in 2018 uit de overeenkomst terugtrokken, koos Iran er echter voor om de verrijking te verhogen om druk uit te oefenen op het Westen. Het Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) van 2015, beter bekend als de "Iran-nucleaire deal", werd ondertekend door China, Frankrijk, Duitsland, Iran, Rusland, de VS, het VK en de EU.

De deal omvatte dan ook verschillende landen die pro-Iran waren. Rusland en Iran zijn nu strategische partners. China en Iran tekenden onlangs een samenwerkingsovereenkomst voor 25 jaar. Frankrijk is vaak meer geneigd geweest om met Iran samen te werken. Duitsland, onder Angela Merkel, was ook bereid om Iran te paaien. Berlijn is de laatste jaren echter van koers veranderd. Iran gokte erop dat Rusland en China het zouden steunen, en dat Europese landen geen enkele aanval op zijn programma zouden steunen.

De verrijking van uranium door Iran en de opslag van tientallen kilo's van dit materiaal dat meer dan 60% verrijkt is, waren niet de enige zorgen die Israël over het programma had.

Om een ​​atoombom te maken, moet je de bom zelf ook in elkaar zetten en testen. Vervolgens heb je een manier nodig om het wapen af ​​te vuren. In de afgelopen tien jaar heeft Iran de capaciteit van zijn programma voor raketten op vaste en vloeibare brandstof uitgebreid. De raketten hadden een bereik van duizenden kilometers en Iran bouwde er honderden.

Daarnaast oefende Iran met het gebruik van de raketten, onder meer door Amerikaanse troepen in Irak in 2020 aan te vallen, Koerdische dissidenten aan te vallen en raketten af ​​te vuren op Syrië en Pakistan. Iran creëerde verschillende raketfamilies, gemodelleerd naar raketten die Iran uit het buitenland had verkregen, zoals uit Rusland en China.

Na verloop van tijd werd het raketprogramma groter en hadden de raketten een groter bereik en een hogere precisie. Iran investeerde ook in een ruimtevaartprogramma en lanceerde satellieten in de ruimte. Dit voorzag Iran van lanceervoertuigen en andere technologieën die konden bijdragen aan zijn nucleaire programma.

Het dilemma van Israël: ingrijpen of aan de zijlijn blijven staan

Israël heeft dit alles de afgelopen decennia zien gebeuren. De angst voor het Iraanse nucleaire programma dateert al uit de jaren negentig. Israël had het toen moeilijker gehad om het programma te stoppen. Het programma stond weer in de schijnwerpers na 11 september en de zoektocht naar massavernietigingswapens in Irak na 2003.

De overdrijvingen van de regering-Bush over de Iraakse dreiging leidden er echter toe dat veel mensen sceptisch stonden tegenover oproepen om Iran binnen te vallen of het regime te veranderen vanwege het nucleaire programma. In deze context probeerde de regering-Obama een akkoord te bereiken dat de nucleaire aanval van Iran, die tussen 2009 en 2015 vorm kreeg, zou uitstellen.

Israël keek dit alles vanaf de zijlijn toe. Terwijl functionarissen van de regering-Obama, zoals John Kerry, Iran wilden versterken, maakte Israël zich zorgen dat de regio aan Teheran werd overgedragen.

Israël begon met de aanschaf van nieuwe F-35-gevechtsvliegtuigen van de 5e generatie en ontwikkelde met Amerikaanse steun ook betere luchtverdedigingssystemen. Het Arrow-programma, dat ballistische raketten kan onderscheppen, dateert uit de jaren 80. Het kwam echter onlangs tot bloei en Arrow 2 en 3 werden operationeel in de recente oorlog, die begon met de Hamas-aanval op 7 oktober 2023.

Israël zou tegen 2025 het nucleaire programma kunnen aanpakken en ook de Iraanse vergeldingsaanvallen kunnen onderscheppen. Als Israël echter te lang had gewacht, had Iran mogelijk alle componenten voor een wapen gehad. Als Iran een deal had gesloten met de nieuwe regering-Trump, had het zijn programma mogelijk ook kunnen behouden.

Hoe het toneel werd klaargezet voor Israël om te handelen

Er deed zich een kans voor. De bondgenoten van Iran waren uitgeput na het bloedbad van 7 oktober. Tegen een hoge prijs slaagde Israël erin Hamas te verzwakken en ook Hezbollah te schaden. De Libanese terreurorganisatie stemde in november 2024 in met een staakt-het-vuren. Met de Amerikaanse president Donald Trump aan de macht geloofden de Israëlische leiders dat ze tegen Iran konden optreden. Iran leed ook een nederlaag in Syrië toen het regime van Assad in december 2024 viel. Dit betekende dat de weg naar Iran nu open lag.

De weg lag open omdat de nieuwe regering in Damascus zich tegen Iran verzet. Irak is een zwakke staat en kan Israëls inspanningen tegen Iran niet stoppen, ondanks de pro-Iraanse milities die Irak heeft. De Koerdische Regionale Regering in Noord-Irak vreest ook de macht van Iran en is waarschijnlijk blij dat het regime verzwakt is. Dat betekent dat Israël het gevoel had dat het kon ingrijpen.

De eerste Israëlische missies waren effectief tegen onderdelen van het nucleaire programma en belangrijke functionarissen in Teheran. Daarnaast werden Iraanse kernwetenschappers aangevallen. Iran vuurde terug, waarbij in enkele dagen meer dan 24 Israëliërs omkwamen. Het raakte ook tot 3.000 mensen gewond in 12 dagen oorlog en zorgde ervoor dat 10.000 Israëliërs ontheemd raakten, terwijl Iraanse raketten wijken verwoestten.

Ongeveer 50 van de 500 raketten troffen Israël. Israël bleef dagelijks aanvallen uitvoeren op Iran, vernietigde de luchtafweer en viel andere elementen van het Iraanse regime aan.

Op 22 juni mengden de VS zich in de oorlog met een aanval op drie nucleaire locaties, waaronder het gebruik van zware munitie op Fordow. Dit zou belangrijke onderdelen van het nucleaire programma hebben vernietigd. Het is waarschijnlijk dat er nog veel onderdelen over zijn en dat Iran zijn ballistische raketten kan herbouwen. De vraag is nu of Iran van koers zal veranderen en zal stoppen met de pogingen om over te stappen op een kernwapen. Iran is verzwakt, maar zijn regime is niet ingestort. De twaalfdaagse oorlog van Israël was een gok, en die werd mogelijk gemaakt door een unieke samenloop van omstandigheden. Het valt nog te bezien of dit de gamechanger was die sommigen denken.