Bas Belder
Voor mooie woorden, voor lege woorden, koop je niets. Dat zegt historicus en expert internationale politiek Michael Wolffsohn (1947) onomwonden als het gaat over de Duitse band met de staat Israël. “Als de Israëlische overlevingskansen afhingen van de Bundeswehr, dan vaarwel, goede nacht. Mooie woorden, loze woorden.”
De Zwitserse krant Neue Zürcher Zeitung (NZZ) tekende deze woorden van Wolffsohn op in een uitvoerig interview met de Duits-Joodse geleerde, die een bewonderenswaardige kennis paart aan een indrukwekkende publicatiereeks. Denk bijvoorbeeld aan het vorig jarig verschenen boek “Eine andere Jüdische Weltgeschichte” of het zojuist opnieuw verschenen en geactualiseerde “Ewige Schuld? 75 Jahre deutsch-jüdisch-israelische Beziehungen”.
De kop boven het uitvoerige gesprek in NZZ met Wolffsohn (9 mei 2023) trekt al meteen de aandacht: “De Duitse mening over Israël is negatief”. De uitgelezen kenner van de Duits-Israëlische betrekkingen verwijst voor deze stellingname naar “vermeende progressieven” in Duitsland. In die kringen behoort het tot “de goede toon, Israël als product van kolonialisme te beschouwen.” Daarmee delegitimeren zij op voorhand de stichting van Israël, concludeert Wolffsohn. Hij trekt daarbij een historische lijn van de generatie 68 (vijandig jegens Israël) naar het heden.
Maar de voormalige bondskanselier Angela Merkel dan, zo brengt NZZ-gesprekspartner Claudia Schwartz tegen Michael Wolffsohn in. Merkel sprak toch in 2008 van “Staatsräson” (staatsbelang) om de innige band tussen de Bondsrepubliek en de Joodse staat Israël klip en klaar te benoemen. “Dat is een belofte die zich op niets baseerde”, repliceert Wolffsohn. “Als de Israëlische overlevingskansen afhingen van de Bundeswehr, dan vaarwel, goede nacht. Mooie woorden, loze woorden.”
Van oud-bondskanselier Gerhard Schröder laat de hoogleraar ook geen spaan heel. Die maakte geen geheim van zijn vijandschap jegens Israël en bezocht op een enkele keer na het land nooit. Sterker nog, Schröder stopte de levering van onderzeeërs aan Israël, een kwestie van levensbelang voor de Joodse staat.
Geen lichtpuntjes, geen positieve verandering in de Duitse officiële opstelling tegenover Israël? Slechts schommelingen van korte duur, constateert de onderzoeker. Bijvoorbeeld tijdens de Oslo-akkoorden van de jaren negentig of wanneer Israël verschrikkelijke aanvallen doorleefde. “Echter, in beginsel is de meningsvorming tegenover Israël continu negatief.” En dat hangt weer samen met de grote Duitse afkeer van geweld als politiek middel. “Er wordt geen onderscheid gemaakt met defensief, of soms ook noodzakelijk preventief geweld. De Duitsers hebben er moeite mee dat Israël zich wil verdedigen. Een identiek patroon zag je aanvankelijk bij Oekraïne.”
Van belang is ook de vraag die NZZ richting Wolffsohn opwierp of je een immigrant in Duitsland met een antisemitische bagage uit het moslimland van herkomst wel kunt aanspreken op het Duitse nationaal-socialistische verleden. Dat gaat sowieso niet op voor de Duitse herinnering aan het “Derde Rijk”, antwoordt Wolffsohn in eerste instantie. Hij vervolgt dan direct met een diepzinnige kanttekening: “Maar als je zegt: ‘Ja, de dood is een meester uit Duitsland geweest, die evenwel veel bereidwillige helpers ook in het Nabije Oosten en de moslimwereld had’, dan ervaren zij wellicht voor de eerste keer dat er bijvoorbeeld een Hitler-vriend als al-Husseini was, die op de Balkan divisies voor de Waffen-SS bijeentrommelde uit moslims…” Als historicus kan en wil Wolffsohn niet anders dan feitelijk op deze historische verbanden wijzen. “Gewoon een zakelijke analyse waaraan de meesten zich daarentegen niet wagen”, voegt hij er veelzeggend aan toe.
“Klartext”, duidelijke taal spreekt Wolffsohn eveneens wanneer in het NZZ-interview de zogenoemde “Israëlkritiek” aan de orde komt. Het stokpaardje van het Duitse politieke en academische establishment, dat zich daarbij verre zegt te houden van antisemitisme. “Maar natuurlijk”, herkent de insider deze ontkenning onmiddellijk. “En waarom? Israël als Joods antwoord op meer dan 2000 jaar Joodse geschiedenis heeft totaal andere consequenties getrokken uit deze geschiedenis dan, in het algemeen gezegd, de niet-Joden. Ik verwacht slechts van intelligente en meevoelende waarnemers en raadgevers dat zij zich verplaatsen in de Israëlische en Joodse psyche en leefwereld. Dat betekent niet overal ja en amen op zeggen. Het betekent evenwel te erkennen dat de Joodse staat daadwerkelijk het antwoord op de Joodse geschiedenis vormt. Geen weg leidt daar omheen.”
Geboren in Tel Aviv, opgegroeid in Berlijn, ging Wolffsohn op zijn twintigste onder de Israëlische wapenen. Bijzonder zuiver én indrukwekkend geeft hij de reden aan: “Voor mij was duidelijk, en dat is het ook vandaag nog: Israël is mijn levensverzekering. Geen verzekering krijg je gratis. Daarom hield ik de militaire dienst voor mijn innerlijke verplichting.” Waarvan akte!
Bas Belder, historicus
