Holocaust overlevenden en Nederlands Auschwitz Comité tot in de jaren '80 gevolgd door AIVD

Foto Auschwitz

Holocaustoverlevenden en Joodse Amsterdammers die betrokken waren bij het Nederlands Auschwitz Comité, werden na hun terugkeer uit de kampen bespioneerd door de voorloper van de AIVD, blijkt uit onderzoek van Het Parool.

De Binnenlandse Veiligheidsdienst (BVD), de voorloper van de AIVD, zag de Joden als extremistisch en potentieel gevaar voor de democratie, blijkt uit het onderzoek van Het Parool.

Nabestaanden en het Auschwitz Comité zijn ontsteld. ,,Het feit dat je verslag doet van de mensen die stil kwamen staan bij hun familie die was afgeslacht, tart elk idee van beschaving.”

Ook het in 1956 opgerichte Nederlands Auschwitz Comité werd scherp in de gaten gehouden. De belangenorganisatie voor de overlevenden van de vernietigingskampen werd door de BVD als een extremistische organisatie bestempeld.

Vele Holocaustoverlevenden werden tot diep in de jaren tachtig door de Binnenlandse Veiligheidsdienst bespioneerd. De BVD deed volgens de krant verslag van de Holocaustherdenkingen, maar ook van reizen naar Auschwitz, wie er bij betrokken waren, wie er mee gingen. Daarbij werd onder meer genoteerd wat er werd besproken.

Ook het in 1956 opgerichte Nederlands Auschwitz Comité werd scherp in de gaten gehouden. De belangenorganisatie voor de overlevenden van de vernietigingskampen werd door de BVD als een extremistische organisatie bestempeld.

Er blijkt zelfs een informant in het comité te hebben gezeten die alles wat er binnen de organisatie gebeurde rapporteerde aan de veiligheidsdienst. Deze persoon ging ook mee op herdenkingsreizen naar concentratiekampen in Polen, waaronder vernietigingskamp Auschwitz.

Deze infiltrant deed onder meer verslag van Holocaustherdenkingen, zoals bijeenkomsten op de Nieuwe Oosterbegraafplaats in Amsterdam of in Kamp Westerbork in Drenthe.

Uit het onderzoek van Het Parool blijkt ook dat de marechaussee de Holocaustoverlevenden bespioneerde. Zodra de Joden de douane op Schiphol passeerden, gaf de marechaussee reisgegevens door, onder vermelding van 'lijst met personen die hebben deelgenomen aan de herdenking van de bevrijding van het concentratiekamp Auschwitz'. De geheime dienst maakte vervolgens notities voor in de individuele dossiers.

Uit het onderzoek van Het Parool blijkt ook dat bestuursleden van het Nederlands Auschwitz Comité afzonderlijk werden bespioneerd.

Niemand van de generatie van de oprichters van het Comité leeft nog, maar sommige van hun kinderen wel. Bijvoorbeeld Chaja Polak. Geboren in 1941 was Polak twee jaar oud toen haar moeder Annetje Fels-Kupferschmidt en haar vader Hans Polak in april 1944 door de nazi’s werden opgepakt. Haar vader stierf in Dachau, maar haar moeder overleefde Auschwitz. De jonge Chaja bleef op het nippertje uit handen van de nazi's.

Ze heeft nu voor het eerst inzage in het BVD-dossier van Fels-Kupferschmidt en kan moeilijk geloven dat de veiligheidsdienst haar moeder in de gaten hield. “Zij kwam vooral op voor nazislachtoffers en hielp waar het kon,” zegt de inmiddels 82-jarige Polak.

Via Het Parool leest Jacques Grishaver voor het eerst hoe de BVD het Nederlands Auschwitz Comité heeft bespioneerd. Sinds 1998 is hij voorzitter van het Comité, op zijn revers zit de koninklijke onderscheiding die hij kreeg voor zijn inzet voor het Holocaust Namenmonument.

Van de kwalificatie ‘extremisten’ moet hij niets hebben. “Wat is er nou extremistisch aan een stelletje oude Joden die uit het kamp zijn gekomen? Die mensen hebben toen goed werk verricht door aandacht te vragen voor de slachtoffers.”

Grishaver vindt het onterecht dat het Nederlands Auschwitz Comité als communistische mantelorganisatie werd weggezet. “Ja, sommigen waren lid van de CPN, maar anderen ook niet.”

Jacques Grishaver wil dat ook de overige niet-geopenbaarde documenten van de BVD openbaar worden gemaakt, bijvoorbeeld de dossiers waarin staat wat de geheime dienst deed met de verkregen informatie over het Auschwitz Comité.

“Gooi het maar helemaal openbaar. Laat het maar zien,” zegt Grishaver in Het Parool “Niet over vijf of tien jaar. Morgen, bij wijze van spreken. Dit is een vernedering van de mensen die zich na de oorlog hebben ingezet voor ‘nooit meer Auschwitz’.