Israëlisch-Turkse wetenschapper Hay Eytan Cohen Yanarocak: “Er zijn zoveel Cohens op de wereld"

Hay Eytan Cohen Yanarocak. Foto via Twitter

“De eerste vlag die ik ooit in mijn hand hield, was een Israëlische vlag die mijn moeder voor me meebracht uit Israël.” Deze persoonlijke herinnering deelde dr. Hay Eytan Cohen Yanarocak (Universiteit Tel Aviv en van Turks-Joodse komaf) in een uitgebreid interview met het online magazine Mosaic (8 juli 2022).

Als journalist, maar bovenal als lid van de buitenlandcommissie van het Europees Parlement was Turkije-specialist Hay Eytan Cohen Yanarocak voor mij door de jaren heen een ware vraagbaak over de binnen- en buitenlandse politiek van Turkije en de Turks-Europese relaties. Een qua kennis en analytisch vermogen voortreffelijk vertegenwoordiger van wat Israëlische wetenschappers de wereld te bieden hebben.

Logisch dat ik zijn publicaties op de voet volg. Zo’n maand geleden (8 juni) werd ik op mijn wenken bediend toen Hay Eytan Cohen Yanarocak het maandelijks essay in Mosaic voor zijn rekening nam onder de titel “Can a renewed alliance between Israel and Turkey stabilize the Middle East?” Een briljante bijdrage aan de lopende discussie over de koers en intenties van Erdogan’s externe beleid, zeker richting de Joodse staat.

Twee experts (Michael Doron en Jonathan Schanzer) zorgden eind juni in Mosaic met hun levendige commentaren voor extra vuurwerk. Kortom, ik kan deze drie artikelen in Mosaic van harte aanbevelen. Waar het mij in deze bijdrage aan Israël Nieuws echter om gaat, zijn enkele interessante persoonlijke en wetenschappelijke uitspraken van Hay Eytan Cohen Yanarocak die hij deed in gesprek met senior editor van Mosaic, Andrew Koss.

Hay Eytan Cohen Yanarocak werd in 1984 in Istanbul geboren in een Joods gezin. Daar groeide hij op in een zionistisch, conservatief milieu. “Wij waren ons zeer bewust van het judaïsme. Ik groeide op met een sterke Joodse identiteit. Het Jodendom met zijn symbolen (de Israëlische vlag) waren heel aanwezig in mijn ouderlijk huis in Istanbul.”

Op de vraag van Koss naar zijn opmerkelijk lange naam –Hay Eytan Cohen Yanarocak- geeft de naamdrager een boeiende stukje familiegeschiedenis prijs. Hay komt naar Turks-Joodse traditie van de naam van zijn grootvader van moederszijde, Hayim. “Mijn naam Hay is een beetje zoals “Hayim junior”. En omdat mijn vaders naam David was, werd ik ook Hay genoemd, de zoon van David. Mijn moeder hield van de naam Eytan, wat “sterk” betekent. In haar dromen zag zij mij als een sterke kerel. Dat is haar claim, niet de mijne.”

Resteert “Cohen Yanarocak” nog. Daarvoor zorgde de overgrootvader Hayim Kohen. In 1934 werd in Turkije bij wet het voeren van een achternaam verplicht, bij voorkeur een Turkse. Toen Hayim Kohen zich bij het ministerie van Binnenlandse Zaken in zijn woonplaats Ankara meldde voor de officiële registratie van zijn voor- en achternaam, bleek dat al een viertal voorgangers de naam Kohen had ingediend. Hayim Kohen besloot toen deze namen als zijn voornaam aan te vragen en adopteerde Yanarocak, wat “eindeloze familie” inhoudt ofwel een familie die zich van generatie op generatie voortzet.

In 2006, na afsluiting van zijn BA-graad in Turkije, ging Hay Eytan Cohen Yanarocak op Aliyah naar de Joodse staat. Hij dacht toen als “enthousiaste zionist”: “Ik wil mijn naam Kohen terug en van Yanarocak af, want dat is een Turkse naam.” Maar zo’n stap zou zowel naar Joodse als naar Turkse zijde veel voeten in aarde hebben en dus zag de onderzoeker er wijselijk van af. Achteraf tot zijn volle tevredenheid: “Ik beschouw deze uitkomst nu als heel positief. Er zijn immers zoveel Cohens op de wereld.”

De Turkije-expert is heel concreet, heel helder over heden en toekomst van de relaties tussen Israël en Turkije: geen naïviteit! “We kunnen Erdogan niet resetten als een computer. We kunnen hem niet herprogrammeren. We weten al jaren wat we aan hem hebben. Tegelijkertijd is Erdogan zeer pragmatisch en wijzigt hij eigen beleid wanneer zijn directe belangen in het geding zijn. Vandaag betekent dat voor hem verzoening met Israël.” In economisch opzicht met de rug tegen de muur moest Erdogan wel toenadering zoeken tot de Golfstaten en Israël, onderstreept de onderzoeker.

Herstel van diplomatieke relaties op ambassadeursniveau acht Hay Eytan Cohen Yanarocak een grote stap vooruit. Zeker, het liefst zag hij de Turkse ambassadeur resideren in Jeruzalem! Desalniettemin acht hij deze vooruitgang in de Israëlisch-Turkse betrekkingen incompleet. De reden is evident: nog altijd is Hamas kind aan huis bij het regime van Erdogan. Slechts als Turkije een eind maakt aan deze innige relatie met Hamas kan er een atmosfeer ontstaan van het bouwen aan onderling vertrouwen, stelt Hay Eytan Cohen Yanarocak. “Alleen dan kunnen we over meer ambitieuze projecten spreken.”

Critici van de Turkse president noemen hem in een adem een islamist en een antisemiet. Ook de duiding van de oorspronkelijke insider uit Istanbul? “We weten allemaal dat hij een islamist is. Maar ik denk dat zijn benadering van Joden gecompliceerder ligt. In zijn ideale wereld zou Erdogan de Joden graag onder de controle van moslims zien. Dat wil zeggen, in een ondergeschikte positie. Hij is content met de Jood die de superioriteit van de islam erkent en die beschermd wordt door de constitutie van Medina, die een speciale status van tolerantie toekende aan Joden en andere “mensen van het boek”. Maar ik denk dat hij een probleem heeft met Joden in bezit van eigen soevereiniteit, een staat van eigen makelij.”

In historisch perspectief onderging Turkije de afgelopen decennia een doorlopend proces van islamisering. Hay Eytan Cohen Yanarocak heeft daar alle weet van. Zijn jeugdjaren verschillen zeer van die van zijn moeder: “Mijn kindertijd was veel meer geïslamiseerd dan die van mijn moeder. En vandaag de dag is Turkije nog verder geïslamiseerd. En zoals je Erdogan niet kan resetten als een computer, geldt dat evenzeer voor Turkije.”

De analist illustreert het maatschappelijk effect van deze “Turkish-Islam synthesis” met twee voorbeelden: “Zelfs al is Hay een Turkse burger, dan kan hij geen echte Turk worden, want hij is een Jood. En zelfs wanneer hij zichzelf tot een Turk verklaart, dan kan hij nooit tot president van het land worden gekozen, want hij is geen moslim. Zelfs als je een derdegeneratiemoslim bent, en je beschouwt jezelf als een moslim en een Turk, maar je hebt een Armeense grootmoeder, dan zal je niet worden toegelaten tot de Turkse inlichtingendienst.”

Bas Belder, historicus