Israel Democratic Institute legt uit waarom buitenspel zetten Hooggerechtshof gevaarlijk is

Hooggerechtshof. Foto IDI

De nieuwe regering Netanyahu is van plan een wet aan te nemen waarmee het Hooggerechtshof in principe buitenspel wordt gezet en een nieuwe wet niet meer wordt getoetst door dit instituut, of hun aanbeveling niet meer door de Knesset hoeft te worden opgevolgd. Het Israel Democratic Insitute (IDI) legt uit waarom dit een gevaar voor de democratie is.

Wat is de Override-clausule? Bij gebrek aan een formele grondwet heeft Israël een reeks basiswetten die de bevoegdheidsverdeling tussen de regeringsafdelingen regelen en bepaalde mensenrechten en burgerrechten verankeren. Een "override-clausule" is een mechanisme waarmee de Knesset wetgeving kan aannemen die een basiswet overschrijft.

Wanneer een gewone wet die door de Knesset is aangenomen in tegenspraak is met een bepaling van een basiswet (vooral wanneer deze een ernstige inbreuk maakt op de mensenrechten zonder rechtvaardiging, op grond van het feit dat het een goed doel dient op een proportionele manier), zoals het Hooggerechtshof de basiswetten leest en interpreteert, kan de rechtbank de wet "ongrondwettelijk" verklaren.

In deze gevallen zou een vervangende clausule, indien ingevoerd, de Knesset in staat stellen de geschrapte wet opnieuw uit te voeren, ondanks de expliciete uitspraak van het Hooggerechtshof dat deze onverenigbaar is met een basiswet (dat wil zeggen dat de wet ongrondwettelijk is).

In sommige versies van het voorstel zou de override-clausule zelfs toestaan ​​dat een wet op deze manier wordt afgeschermd wanneer deze voor het eerst wordt aangenomen, en dus volledig immuun is voor rechterlijke toetsing. In een vroeg voorstel dat door verschillende Knesset-leden is ingediend, zou de steun van slechts een absoluut minimum van 61 Knesset-leden voldoende zijn om de bepalingen van de basiswetten terzijde te schuiven; met andere woorden, precies het aantal dat nodig is om de wetgevende macht te controleren (er zijn zelfs voorstellen die de Knesset in staat zouden stellen een reguliere wet aan te nemen, met enige meerderheid, in strijd met een uitspraak van het Hooggerechtshof). In wezen zou dit de meerderheid in staat stellen om te doen wat ze wil en de basiswetten die de Knesset zelf heeft aangenomen te negeren, en geen acht te slaan op uitspraken van het Hooggerechtshof, hetzij ab initio of post factum.

\ Er is geen land ter wereld behalve Canada (waaruit we een les kunnen leren over de schade die wordt aangericht door een override-clausule), waar een parlementaire meerderheid de grondwet terzijde kan schuiven.

1. Waarom is een terzijdestellingsclausule bijzonder gevaarlijk voor Israël? Een override-clausule zou een Knesset-meerderheid de absolute macht geven om wetten uit te vaardigen, niettegenstaande de bepalingen van de basiswetten. Door dit te doen, zou het de bevoegdheid van het Hooggerechtshof voor constitutionele toetsing van wetten die zijn aangenomen door de Knesset, die wordt gecontroleerd door de regering (de uitvoerende macht) die een politieke meerderheid heeft, ernstig beknotten. Elk land heeft checks and balances die grenzen stellen aan de macht van de politieke meerderheid. In Israël is het Hooggerechtshof echter het enige afwegingsmechanisme: Israël heeft geen formeel verankerde grondwet, geen wetgevende macht met twee kamers of een president die door een afzonderlijke volksstemming wordt gekozen en de uitvoerende macht uitoefent. Evenmin bestaat er enige decentralisatie, in de vorm van een federaal systeem of verkiezingen voor kiesdistricten, of andere mechanismen die voor checks and balances kunnen zorgen, zoals de aanvaarding van het gezag van internationale rechtbanken.

In Israël is het Hooggerechtshof de enige rem op de macht van de politieke meerderheid. Gezien de unieke situatie van Israël - geen andere checks and balances - zou een override-clausule het land grondwettelijk gezien tot een van de zwakste democratieën ter wereld maken: mensenrechten en minderheden zouden geen effectieve bescherming hebben tegen de meerderheid.

2. Aangezien de Knesset meerderheid is gekozen en de wil van de populaire meerderheid weerspiegelt, wat is er dan mis mee om haar absolute macht te geven? Het beginsel van meerderheidsregel is inderdaad een fundament van democratie. Het is echter meestal niet het enige fundament en moet worden afgewogen tegen andere democratische beginselen, zoals de rechtsstaat, de scheiding der machten en de verdediging van de mensenrechten. Omdat democratie de heerschappij is van alle mensen, inclusief minderheden en individuen die geen deel uitmaken van de meerderheid, moet het beginsel van meerderheidsheerschappij worden afgewogen tegen de andere beginselen.

Een grondwet is een van de cruciale middelen om de andere democratische waarden te beschermen. Een doel van zo'n document is precies dit: het aan banden leggen van een parlementaire meerderheid. Een van de functies van de grondwet is het definiëren van rechten waarop geen inbreuk kan worden gemaakt zonder deugdelijke rechtvaardiging door de gewone wetgeving. Dit betekent niet dat dergelijke rechten absoluut zijn en nooit kunnen worden geschonden, maar alleen dat er criteria zijn voor wanneer het is toegestaan. Deze criteria zijn voornamelijk gebaseerd op het doel dat wordt gediend met de inbreuk op een recht, of dit een waardig doel is, en of hetzelfde doel kan worden bereikt door een andere en kleinere inbreuk op het recht (dit wordt "evenredigheid" genoemd). In de meeste landen wordt een gewone wet die in strijd is met de grondwet, als ongrondwettelijk beschouwd en geschrapt.

De bevoegdheid van het Hooggerechtshof om te bepalen of een wet in strijd is met een beginsel dat wordt beschermd door e Basic Laws, betekent niet dat de meerderheid machteloos is. Als de meerderheid van mening is dat het Hof een fout heeft gemaakt, kan het de grondwet wijzigen. Behalve Canada is er echter geen land waar de grondwet terzijde kan worden geschoven zonder te worden gewijzigd.

Hier moeten we opmerken dat het in Israël (in tegenstelling tot de meeste landen, waar een supermeerderheid en een langdurig proces vereist zijn om de grondwet te wijzigen) maar al te eenvoudig is om de basiswetten te herschrijven: de meeste kunnen worden gewijzigd door een meerderheid van stemmen in de Knesset, terwijl anderen een meerderheid van het volledige huis nodig hebben (61 MK's). Het amendement kan zelfs worden aangenomen in drie lezingen van het wetsvoorstel op één dag. Dit betekent dat de "grondwet" van Israël al zwak is; Knesset-leden de macht geven om basiswetten terzijde te schuiven door middel van gewone wetgeving zou het zelfs nog verder verzwakken tot het punt van irrelevantie. Minderheden en politiek machteloze sectoren zouden een harde klap krijgen, zonder dat er nog iemand over was om hen te verdedigen.

3. Als een Knesset-meerderheid van 61 al basiswetten kan wijzigen, waarom zou de override-clausule dan een fundamentele verandering in het systeem zijn? Hoewel de basiswetten constant in beweging zijn, worden in ieder geval de wetten die van toepassing zijn op mensenrechten (de basiswet: menselijke waardigheid en vrijheid, de basiswet: vrijheid van beroep en verschillende delen van de basiswet: de Knesset) niet gewijzigd vaak.

Als de Knesset, als er geen terzijdestellingsclausule is, bepaalde mensenrechten wil afschaffen of wijzigen, zal zij dit expliciet moeten doen, door de basiswetten te wijzigen, en vervolgens publiekelijk bekritiseerd worden wegens schending van de mensenrechten.

Daarentegen zou de Knesset-meerderheid onder een override-clausule kunnen doen alsof het slechts "een uitspraak van het Hof terzijde schuift", waardoor het gemakkelijker wordt om de manoeuvre aan het publiek te verkopen. Een wijziging van de basiswet: menselijke waardigheid en vrijheid, waarin wordt gesteld dat "gelijkheid" niet van toepassing is op de verplichte militaire dienst, zou bijvoorbeeld een serieuze politieke en openbare stap zijn, terwijl simpelweg een terzijdestellingsclausule aan de verplichte dienstwet zou worden toegevoegd, waardoor de ultraorthodox kan dienen, zou verkondigen dat hier geen sprake is van schending van gelijkheid, maar alleen van de interpretatie daarvan door het Hof.

Het bewijs dat de Knesset huiverig is om de basiswet: menselijke waardigheid en vrijheid rechtstreeks te wijzigen, is dat de Knesset sinds 1992 heeft toegegeven aan uitspraken van het Hooggerechtshof en geen specifieke wetswijzigingen heeft ingevoerd. Maar de vurige retoriek in de Knesset na elke uitspraak van het Hof – de oproepen om een ​​override-clausule in te voeren – toont aan dat als een dergelijke optie beschikbaar zou zijn, er vaak een beroep op zou worden gedaan. In regeerakkoorden zou zelfs een bepaling kunnen worden opgenomen dat de coalitie bij voorbaat verplicht zou zijn om de doorslagclausule toe te passen op rechterlijke uitspraken in specifieke zaken (zoals religie en staat).

4. Een override-clausule zou het conflict tussen de takken van de overheid verergeren Het omzetten van gerechtelijke uitspraken in zoiets als een "aanbeveling" die de Knesset terzijde zou kunnen schuiven, zal de frontale confrontatie die al bestaat tussen het Hooggerechtshof en de Knesset waarschijnlijk verergeren. Sommigen beweren dat een terzijdestellingsclausule deel uitmaakt van een legitieme "constitutionele dialoog" tussen de takken van de regering. Maar als in Israël het laatste woord wordt overgelaten aan de wetgevende macht, die ook de grondwet controleert, zou er geen echte dialoog zijn, maar alleen een eenzijdige machtsgreep die de bestaande constitutionele "dialoog" zou ondermijnen, waarin het Hof kan neerslaan wetten; en de Knesset, de juridische adviseurs en het hele systeem zijn op de hoogte van die mogelijkheid. Dit zou allemaal veranderen als de Knesset altijd het laatste woord had. Als dat zou gebeuren, zouden we een situatie kunnen zien waarin het Hooggerechtshof, dat altijd zeer voorzichtig is geweest met het schrappen van wetten, er minder moeite mee zou hebben om dat te doen.