Namen onthullen ongeziene geschiedenis van Bijbelse koninkrijken van Israël en Juda, zeggen onderzoekers

'LMLK' - 'Voor de koning', inscriptie op het handvat van de Judese pot in archaïsch Hebreeuws. Foto Emil Aladjem / IAA

Met behulp van statistische methoden die voor het eerst werden ontwikkeld om naziberichten uit de Tweede Wereldoorlog te decoderen, werpt een nieuwe studie naar oude Hebreeuwse namen licht op de samenleving en het geloof in de periode van de Eerste Tempel.

Hier is een "raadsel" voor u: wat verbindt Alan Turing, de beroemde ontcijferaar van nazicodes, met zeldzame vlinders en Hebreeuwse namen uit de periode van de Eerste Tempel?

Het antwoord is dat een team van onderzoekers nieuwe informatie heeft onthuld over de geschiedenis van de Bijbelse koninkrijken Juda en Israël door de Hebreeuwse namen te bestuderen die tijdens de Eerste Tempelperiode op aardewerk gekrabbeld of op persoonlijke zegels geëtst werden. De analyse maakte gebruik van statistische methoden die voor het eerst tijdens de Tweede Wereldoorlog door Turing en collega's werden ontwikkeld om het Duitse Enigma-cijfer te ontcijferen, en die sindsdien door ecologen worden toegepast om zeldzame soorten te bestuderen.

Ouders in het noordelijke koninkrijk Israël kozen meer uiteenlopende namen voor hun baby's dan hun zuidelijke buren in Juda, zo meldt een team van archeologen en wiskundigen maandag in PNAS .

Dit suggereert dat Israël, lange tijd het grootste en machtigste van de twee Hebreeuwse koninkrijken in de periode van de Eerste Tempel, een meer kosmopolitische samenleving was. Juda, met zijn hoofdstad Jeruzalem, zag daarentegen een toch al kleiner aantal namen in de loop der tijd slinken, wat erop wijst dat het een meer traditionele samenleving was die steeds conservatiever en centraler werd, concluderen de onderzoekers.

Het onderzoek is voortgekomen uit de masterscriptie van Ariel Vishne, historicus en statisticus aan de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem. Hoewel het geen wezenlijke verandering teweegbrengt in wat wetenschappers weten over de oude Hebreeuwse koninkrijken in de periode van de Eerste Tempel, biedt het nieuwe onderzoek inzicht in de samenleving van Israël en Juda en vertegenwoordigt het een nieuwe toepassing van wetenschappelijke methoden op de Bijbelwetenschap.

Verzameling inscripties, zegels en zegelafdrukken met namen, gedateerd op de Bijbelse koninkrijken Juda en Israël uit de ijzertijd: de bullae van koning Hizkia uit Jeruzalem, reproductie van het "leeuwenzegel" uit Megiddo, vierkant zegel uit Bet Shemesh en een zegel van zwarte steen. Credit: Ontwerp: Barak Sober / Benjamin Sass / Michael Magen / Ouria Tadmor / Met dank aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem / Eliyahu Yanai / Met dank aan het archief van de Stad van David.

God is in jouw naam

Er is veel inkt gevloeid en aarde gezeefd om te bepalen hoeveel van de Bijbel waar is . Het is nog steeds onduidelijk of er ergens in de 10e eeuw v.Chr., zoals de Bijbel beweert, daadwerkelijk een grote Verenigde Monarchie van de Israëlieten bestond onder leiding van David en Salomo. Maar de daaropvolgende Bijbelse koninkrijken Israël en Juda zijn wel degelijk een historisch feit, aangezien ze goed gedocumenteerd zijn in archeologische vondsten en extra-Bijbelse teksten geschreven door de Hebreeën zelf en hun buren .

Het koninkrijk Israël had zijn hoofdstad in Samaria, tegenwoordig nabij Nablus op de Westelijke Jordaanoever. Wetenschappers zijn van mening dat Israël gedurende delen van de 9e en 8e eeuw v.Chr. een belangrijke regionale macht was en heerste over uitgestrekte gebieden in de Levant, totdat het rond 722 v.Chr. door het Assyrische Rijk werd veroverd.

Juda, gecentreerd rond Jeruzalem, was kleiner en was waarschijnlijk af en toe een vazal van Israël, maar het bleef langer bestaan. Juda bleef bestaan ​​tot de Babylonische verovering en de verwoesting van de Eerste Tempel in 586 v.Chr.

Zegelafdrukken van Immadiyawm, wat 'JHWH is met mij' betekent, gevonden in de Bijbelse stad Dan. Credit: Nelson Glueck / School of Biblical Archaeology

Hoewel de brede geschiedenis van deze twee koninkrijken vrij duidelijk is, weten we niet veel over de samenleving, cultuur en overtuigingen van Juda en Israël. De Bijbel heeft natuurlijk veel te zeggen over deze onderwerpen, maar de meeste geleerden zijn het erover eens dat het Oude Testament een theologisch document is, samengesteld en geredigeerd door de eeuwen heen. Het verhaal wordt dus gekleurd door verschillende ideologieën en staat chronologisch vaak ver af van de gebeurtenissen die erin worden beschreven.

Een meer ongefilterd en persoonlijk getuigenis van het leven in Israël en Juda komt voort uit de weinige overgebleven teksten die in deze koninkrijken werden geschreven tijdens de Eerste Tempelperiode en die bij archeologische opgravingen zijn opgegraven. Onder deze teksten kunnen namen dragende teksten bijzonder interessant zijn voor wetenschappers.

Oude namen in de Levant bestonden vaak uit een stam – een zelfstandig naamwoord of een werkwoord – en een theofoor element, de naam van een beschermende godheid. De Hebreeuwse naam Yonathan bijvoorbeeld bestaat uit het voorvoegsel "Yo", een afkorting van de Bijbelse godheid YHWH , en het werkwoord "nathan", wat "gaf" betekent – ​​samen dus "YHWH gaf" of "door God gegeven".

Eerdere studies van theoforische namen hebben al steun gegeven aan de wijdverbreide wetenschappelijke conclusie dat de oude Hebreeën, met name in het koninkrijk Israël, verre van strikt monotheïstisch waren , aangezien JHWH slechts één van de verschillende beschermgoden was die aan babynamen werd gekoppeld.

'LMLK' - 'Voor de koning' , inscriptie op het handvat van de Judese pot in archaïsch Hebreeuws. Credit: Emil Aladjem / IAA

Onzichtbare vlinders

In het nieuwe onderzoek wordt vooral gekeken naar de oorsprong van namen in Israël en Juda. De omvang van de namenpools in de twee koninkrijken wordt geëxtrapoleerd en deze worden met elkaar vergeleken.

Omdat er in het archeologisch archief slechts zo'n 1.000 namen van Israëlieten en Judeeërs voorkomen, is het nodig om statistische methoden te gebruiken waarmee onderzoekers het aantal niet-waargenomen voorwerpen in een bepaald systeem kunnen schatten.

Dit is het zogenaamde "onzichtbare soortenprobleem", dat voor het eerst in de jaren 40 werd aangekaart door Alexander Corbet, een Britse natuuronderzoeker. Corbet had een paar jaar vlinders gevangen en gecatalogiseerd in Malaya en, misschien omdat hij het sjokken door de jungle zat was, vroeg hij zich af hoe groot de kans was dat hij nieuwe soorten zou vinden als hij langer bleef.

In diezelfde jaren vonden Turing en wiskundige IJ Good een oplossing voor dit probleem toen ze in Bletchley Park werkten aan het kraken van de code van de Enigma-machine die de Duitsers gebruikten voor hun militaire communicatie. Turing en collega's hielden zich natuurlijk niet bezig met zeldzame vlinders, maar met het analyseren van patronen in gecodeerde berichten en het schatten van de waarschijnlijkheid van ongeziene lettercombinaties in Duitse codes.

Toch blijven getallen getallen, of ze nu ongrijpbare soorten of letters in het Duitse alfabet vertegenwoordigen. Turing's intuïtie was dat de oplossing voor het probleem lag in de meest zeldzame observaties, legt Vishne uit, de hoofdauteur van de studie naar Hebreeuwse namen.

"Als je naar een natuurreservaat gaat en je probeert te achterhalen hoeveel vogelsoorten daar leven, dan heeft het geen zin om 300 of 304 duiven te observeren. Je moet de informatie van de zeldzaamste soorten gebruiken," vertelt hij aan Haaretz.

De statistische schatting van het aantal ongeziene soorten wordt gemaakt op basis van het aantal dieren dat slechts zelden, bijvoorbeeld één of twee keer, is waargenomen, legt hij uit.

De Good-Turing-frequentieschatting is de afgelopen decennia veelvuldig gebruikt in de ecologie om het aantal soorten in een habitat te schatten en met name om verschillende omgevingen met elkaar te vergelijken, waarbij vertekening door de steekproefomvang wordt geëlimineerd, aldus Vishne. De techniek is ook toegepast in de geesteswetenschappen, bijvoorbeeld om te schatten hoeveel woorden Shakespeare kende en hoeveel middeleeuwse ridderverhalen verloren zijn gegaan.

Het was deze studie uit 2022 die Vishne en collega's inspireerde om de methode toe te passen op Hebreeuwse namen in Juda en Israël.

Met namen uit Juda en Israël: inscriptie van aardewerk; kom, zijkanten en bodem, Arad; en inscriptie van witte klei uit Samaria. Credit: Ontwerp: Barak Sober / Michael Cordonsky / Met dank aan het Archeologisch Instituut, Universiteit van Tel Aviv / Harvard's expeditie naar Samaria / Het Semitische Museum, Universiteit van Harvard

Voor hun onderzoek gebruikte het team het Onomasticon , een open-sourcedatabase met namen uit de periode van de Eerste Tempel, samengesteld door Dr. Mitka Golub, archeologe van de Hebreeuwse Universiteit. Golub, tevens een van de auteurs van het onderzoek, is een expert op het gebied van Hebreeuwse onomastiek (de studie van persoonsnamen). Haar database bevat zo'n 1000 namen die voorkomen op ostraca (aardewerkfragmenten), zegels, bullae (zegelafdrukken) en andere media die alleen bij gecontroleerde archeologische opgravingen zijn ontdekt. ​​Dat komt doordat dit soort artefacten die op de antiekmarkt opduiken, een hoog risico lopen vervalsingen te zijn, merkt Golub op.

De meeste namen uit Israël dateren uit de late 9e-8e eeuw v.Chr., voordat het koninkrijk door de Assyriërs werd verwoest. Teksten uit Juda dateren echter grotendeels uit de late 8e-7e eeuw v.Chr. Volgens Golub verspreidde het lezen en schrijven zich iets later naar Jeruzalem en omgeving.

Opgemerkt moet worden dat de namen grotendeels de cultuur en identiteit van de elite in deze twee koninkrijken weerspiegelen, aangezien het vooral de hogere echelons van de samenleving waren die toegang hadden tot persoonlijke zegels en andere hulpmiddelen voor geletterdheid. Om vergelijkbare redenen zijn de bewaard gebleven namen waarschijnlijk voornamelijk van mannen, hoewel Hebreeuwse namen destijds niet specifiek geslachtsgebonden waren, waardoor het moeilijk is om onderscheid te maken tussen mannelijke en vrouwelijke namen.

"We hebben slechts vijf voorbeelden van zegels waarbij de eigenaar expliciet 'dochter van' of 'vrouw van' iemand wordt genoemd, en dan kunnen we met zekerheid zeggen dat het om een ​​vrouw ging ", aldus Golub.

Wereldse Israëlieten, Judese hillbillies

Nadat rekening was gehouden met herhalingen, hielden de onderzoekers een steekproef over van 643 namen uit Juda en 121 uit Israël.

Het verschil in steekproefomvang is precies de reden waarom het team Turings statistische methoden moest toepassen om dit te verklaren, legt Dr. Barak Sober uit, een wiskundige van de Hebreeuwse Universiteit en Vishnes begeleider. Het verschil is grotendeels te wijten aan het feit dat er veel meer archeologische opgravingen zijn gedaan in Jeruzalem, de hoofdstad van Juda, dan in Samaria, het hart van Israël, aldus Sober. Zoals gezegd, lijkt het erop dat geletterdheid in Juda wijdverspreider was. Daar hebben archeologen persoonlijke zegels gevonden die gemaakt waren van goedkopere materialen, wat suggereert dat niet alleen de allerhoogste lagen van de bevolking toegang hadden tot schrift, legt Golub uit.

Wat echter bijzonder interessant is, is dat die 643 namen uit Juda slechts van 331 verschillende wortels afkomstig zijn (zoals "nathan - gaf" of "azar - hielp"), terwijl de 121 Israëlitische namen van 97 verschillende wortels afkomstig zijn.

"Dit patroon vereiste een geavanceerde statistische analyse", legt prof. Eli Piasetzky uit, kernfysicus aan de Universiteit van Tel Aviv en tevens betrokken bij het project. "We hebben methoden ontwikkeld om de diversiteit tussen steekproeven van verschillende groottes nauwkeurig te vergelijken. Onze bevindingen tonen onomstotelijk een hogere naamdiversiteit in Israël aan, wat de interpretatie van een meer kosmopolitische samenleving ondersteunt."

De zogenaamde "Goliath-inscriptie" uit de 9e eeuw v.Chr. Gath Credit: Prof. Aren Maeir, Tell es-Safi-expeditie

Ter vergelijking voerden de onderzoekers ook een soortgelijke analyse uit van moderne onomastiek over verschillende perioden en in landen zoals Frankrijk, Israël, de Verenigde Staten en Engeland. Ze melden dat de naamdiversiteit sinds de jaren zestig is toegenomen en dat een lagere diversiteit in persoonsnamen over het algemeen correleert met samenlevingen die gekenmerkt worden door meer traditionele kenmerken.

Als dezelfde interculturele observatie ook geldt voor de Levant in de periode van de Eerste Tempel, ondersteunt dit wat we weten uit ander onderzoek over de twee Hebreeuwse koninkrijken, zegt prof. Israel Finkelstein van de Universiteit van Haifa, een vooraanstaand Bijbels archeoloog die aan het onderzoek deelnam. "Israël had een grotere en meer diverse bevolking, die meer openstond voor interactie met aangrenzende entiteiten", zegt hij. "Juda was een meer gesloten, meer tribale, conservatieve samenleving, gecentreerd in het meer geïsoleerde blok van de zuidelijke hooglanden, met zwakkere banden met de buurlanden."

Het feit dat het aantal persoonsnamen in Juda tegen het einde van de Eerste Tempelperiode bleef slinken, zelfs toen de geletterdheid toenam, weerspiegelt mogelijk veranderingen in de sociaal-politieke status en heersende ideologie van het koninkrijk, voegt Finkelstein eraan toe. Deze kunnen verband houden met een groeiend identiteitsgevoel en de behoefte om "wij versus de ander" te benadrukken, zegt hij.

Een andere, gelijktijdige factor kunnen de religieuze hervormingen zijn geweest die de nadruk legden op de aanbidding van JHWH en de centralisatie van zijn eredienst in de Tempel in Jeruzalem, die tegen het einde van deze periode werden doorgevoerd, met name door koning Josia , concludeert Finkelstein.

"Namen gaan over identiteit, en identiteit gaat niet alleen over religie", zegt Golub. "Maar wanneer mensen meer verenigd zijn rond hetzelfde religieuze idee, lijken ze mogelijk meer op elkaar in hun denken, in hun overtuigingen en ook in de namen die ze kiezen."

God heeft vervangen

De analyse toonde ook interne verschillen tussen de twee koninkrijken aan. In Israël was de naamsverscheidenheid in de periferie van het koninkrijk groter dan in de hoofdstad. Dit zou kunnen komen doordat de hoofdstad Samaria een relatief kleine bevolking had in vergelijking met de uitgestrekte gebieden die het bestuurde, terwijl de periferie mogelijk meer blootgesteld was aan culturele invloeden van naburige landen, aldus Sober.

In Juda was de situatie omgekeerd, met Jeruzalem dat een grotere diversiteit vertoonde dan andere plaatsen in het koninkrijk. Een mogelijke interpretatie van dit fenomeen is dat het verband houdt met de hervestiging van ballingen uit Israël in Jeruzalem na de Assyrische verovering aan het einde van de 8e eeuw v.Chr., voegt Sober eraan toe. Uit eerder archeologisch bewijs weten we dat de stad in deze periode binnen enkele decennia zesvoudig groeide, en veel experts denken dat vluchtelingen uit het noordelijke koninkrijk op zijn minst een rol speelden in deze bevolkingsexplosie.

Het feit dat de namenpool van Juda en Jeruzalem na de veronderstelde vluchtelingenstroom niet groeide, maar juist bleef krimpen, kan twee mogelijke verklaringen hebben, zegt Finkelstein. Ofwel assimileerden de binnenkomende ballingen zich snel aan de lokale gebruiken van Juda, waaronder de keuze van babynamen, ofwel werden hun nakomelingen, althans tijdelijk, uitgesloten van de elite die het koninkrijk bestuurde en toegang had tot schrift, zegt hij.

Ongeveer 180 LMLK-potgrepen uit het bestuur van het koninkrijk Juda. Foto: Yoli Schwartz, Israel Antiquities Authority

Er is nog een weetje dat de studie oplevert – hoewel daar niet veel statistische acrobatiek voor nodig is: wat was de populairste Hebreeuwse babynaam in de periode van de Eerste Tempel?

De populairste namen bevatten meestal een variatie op de goddelijke naam YHWH, waaronder Azaryahu (YHWH hielp) en Neriyahu (YHWH is mijn licht). Maar de populairste keuze voor ouders was Shalem, of een variatie daarop.

Deze naam is afgeleid van het werkwoord dat 'veilig houden', 'vrede sluiten', maar ook 'vervangen' en 'heel maken' betekent, legt Golub uit. De naam had waarschijnlijk meerdere betekenissen. Het was, met name in Juda, een alternatief voor de goddelijke naam – en komt zelfs voor in de naam van de hoofdstad, Jeruzalem, zegt ze. Maar in een tijd waarin de kindersterfte zeer hoog was, was het ook een manier om een ​​overleden kind te herdenken en God te danken voor het 'vervangen' ervan door een nieuwe, gezonde baby.

Zegelafdrukken van Immadiyawm, wat 'JHWH is met mij' betekent, gevonden in de Bijbelse stad Dan. Credit: Nelson Glueck / School of Biblical Archaeology