Eigen foto
De situatie waarin Israël zich op dit moment bevindt, wordt van dag tot dag ingewikkelder en gaat snel richting autocratische staat, iets waar honderdduizenden mensen iedere zaterdagavond tegen demonstreren, maar de regering zich vooralsnog weinig van aantrekt.
Professor of Early Modern and Modern Jewish History aan de UvA Amsterdam, Bart Wallet, heeft dinsdag op Twitter een zeer duidelijke uitleg geplaatst die ik jullie niet wil onthouden:
Israël bevindt zich in nu chaotische toestand, waarbij regeringsplannen om rechtssysteem te hervormen op fel verzet stuiten van steeds bredere oppositionele alliantie. President Herzog waarschuwt voor burgeroorlog. Wortels van dit conflict gaan veel dieper.
Wat nu in Israël gebeurt, kan het beste vergeleken worden met “guerre des deux France”: de diepgaande ideologische confrontatie in 19e-20e-eeuws Frankrijk tussen een katholiek, conservatief en monarchistisch Frankrijk en een seculier, progressief en republikeins Frankrijk.
Ook in Israël is nu sprake van botsing van twee fundamenteel verschillende opvattingen van hoe het land zou moeten zijn. Die spanning komt nu tot een ontlading, maar ligt besloten in de ontstaansgeschiedenis van Israël.
Eind 19e eeuw was binnen zionistische beweging al verdeeldheid over wat identiteit van ideale staat moest zijn. Liberaal Theodor Herzl wilde een ‘Judenstaat’, een moderne, westerse staat waarin joden eindelijk normale, geëmancipeerde burgers konden zijn. Met westerse wetten.
Daartegenover stonden religieuze zionisten. Zij stelden tegenover liberaal-seculiere ‘Judenstaat’ ideaal van een ‘jüdische Staat’ die qua identiteit joods zou zijn: een staat met de Tora. Hun ideaal is een halachische staat, waarin het joodse recht het recht van de staat is.
In 1947, aan de vooravond van de onafhankelijkheid, botsten beide visies op elkaar. David Ben-Gurion besloot toen tot een ‘status quo’: deel van het recht (familierecht) bleef in religieuze handen, ander deel zou seculier zijn en de plek van de constitutie zou nog niet opgevuld worden.
Zo ontstond een situatie met twee rechtssystemen (religieus en seculier) rond een juridisch open ruimte. Die open constitutionele ruimte markeert dat Israël ‘work in progress’ is. De staat is niet af, maar is een project waaraan nog gewerkt wordt.
Beide visies hebben daarin legitimiteit. Het ene kamp betoogt dat staat zich moet ontwikkelen richting moderne, westerse staat met volwaardige constitutie. Het andere kamp betoogt dat de staat zich moet ontwikkelen tot halachische staat met de Tora.
Zolang er open ruimte is, kunnen beide claims naast elkaar staan. Ondertussen is er wel een Hooggerechtshof, dat geen constitutie heeft om wetten aan te toetsen.
Met name vanaf 1980s ontwikkelde het Hooggerechtshof zich als ‘living constitution’, die met set basiswetten in de hand Israël moderne koers heeft gegeven. Dit tot frustratie van het andere kamp, dat nu met huidige regeringsmeerderheid doorbraak probeert te forceren.
In de kern gaat huidige botsing over vraag of de staat Israël teruggaat op de Sinaï (Tora) of op Basel (seculier-zionistisch project). Het wetsvoorstel gaat nu om controle over benoeming van de rechters voor het Hooggerechtshof, wat de sleutel is tot de uiteindelijk keuze voor Basel of Sinaï.
75 jaar lang heeft Israël de vraag naar de uiteindelijke identiteit van de staat voor zich uit weten te schuiven (Judenstaat of jüdische Staat). Zolang niemand doorbraak forceerde konden zeer uiteenlopende ideeën over identiteit van de staat naast elkaar leven.
Nu een doorbraak wel wordt geforceerd, is sprake van uiterst gevaarlijke situatie die volgens president Herzog kan uitmonden in burgeroorlog. Bovendien lijkt geest nu uit de fles.
Terwijl de ene kant onverbloemd over halachische staat spreekt, wil het andere kamp nu normale constitutie. Doordat de regering het compromisvoorstel van president Herzog direct afwees, is de mogelijkheid tot een compromis sterk afgenomen en dreigt een totale constitutionele crisis.
Als de wet wordt aangenomen kan het Hooggerechtshof deze terugwijzen en staat de rechtsstaat zelf op het spel. Gaat de regering zich hier dan bij neerleggen of breekt de volgende fase van existentiële strijd om de identiteit staat Israël dan aan?
Op de vraag "hoe groot schat je de kans dat de protesten en de oppositie nog iets uithalen tegen deze regeringsplannen?", antwoordt Bart Wallet: Vooralsnog zit iedereen in de escalatieladder, maar binnen Likoed begint het wel te rommelen. Sommige Knesset leden tonen ongenoegen en minister van defensie Gallant zou dreigen met aftreden als wet wordt aangenomen. Coalitie heeft elkaar echter in houdgreep.
