David bespeelt de harp in een mozaïek uit de oude synagoge in Gaza( Foto: Dr. Avishai Teicher / Ynet
Van oude Judese wortels tot grootheden als Israel Najara en Nathan van Gaza, de stad floreerde ooit als een centrum van handel, wetenschap en interreligieuze dialoog, wat een rijk erfgoed markeert dat tot in de 20e eeuw standhield, schrijft Ynet.
Gaza wordt in het Israëlische bewustzijn vaak gezien als een onwelkome plek voor Joden . Vanaf de tweede eeuw v.Chr. tot de oprichting van de staat Israël was de stad echter de thuisbasis van een Joodse gemeenschap met invloedrijke rabbijnen.
De organisatie Alliance – Kol Israel Chaverim runt een project genaamd "The Daily Sage", dat de wijsheid van Joodse geleerden belicht via een unieke website. Ter ere van de 7e Adar II – de traditionele Joodse datum die de geboorte en dood van Mozes markeert, wiens begraafplaats onbekend blijft – moedigt de organisatie een diepere verkenning aan van de rabbijnen en wijzen die ooit de Joodse gemeenschap in Gaza leidden.
Al in de 13e eeuw v.Chr., toen het Land van Israël werd verdeeld onder de stammen, werd Gaza toegewezen aan de stam Juda. Toch waren de Filistijnen lange tijd de dominante heersers van de stad.
"Zelfs in het verleden waren Joden niet altijd welkom in Gaza, en er was vaak een gevoel van verzet in hun aandringen om daar te wonen", zegt rabbijn prof. Jeffrey Woolf van de afdeling Talmoed en Mondeling Recht van de Bar-Ilan Universiteit.
Hoe ver terug praten we?
“Al in de zesde eeuw na Christus. Na de grote Samaritaanse opstand herbouwde de Byzantijnse keizer Justinianus I Gaza en probeerde hij Joden uit te sluiten. Joden woonden er echter niet alleen, maar ze stichtten er ook een prachtige synagoge, waarvan de restanten – waaronder verbluffende mozaïeken – werden ontdekt nadat de IDF Gaza binnentrok tijdens Operatie Iron Swords.”
Waarom wilden Joden per se in Gaza wonen?
“Gaza was in de oudheid een cruciaal commercieel knooppunt en werd altijd beschouwd als een van de belangrijkste steden in de zuidelijke regio. Het lag langs de 'King's Highway', een belangrijke handelsroute die het huidige Libanon en Damascus met Egypte verbond. Een andere route die naar Gaza leidde, ontstond op het Arabische schiereiland. Bovendien had Gaza een belangrijke haven die uitgebreide handel mogelijk maakte. Dit maakte de stad door de geschiedenis heen zeer omstreden en vanwege de economische mogelijkheden wilden Joden er graag wonen.”
De 15e eeuw: De rabbijn uit Praag
Rabbijn Obadiah van Bartenura, een Italiaanse rabbijn en halachische autoriteit, is het meest bekend om zijn commentaar op de Misjna. In 1486 emigreerde hij naar het Land van Israël en documenteerde zijn reis door verschillende Joodse gemeenschappen. In 1488 bezocht hij Gaza en sprak hij lovend over de lokale rabbijn.
"Hij noemde de naam van de rabbijn niet", zegt Woolf, "maar het was waarschijnlijk Rabbi Moses van Praag. Hoewel er weinig over hem bekend is, geeft het feit dat een rabbijn de levendige en vooraanstaande Joodse gemeenschap van Praag verliet om naar Gaza te verhuizen aan dat Gaza een aanzienlijke, rijke Joodse gemeenschap had die een vooraanstaande geleerde kon aantrekken."
Rabbi Jacob Berab, een vooraanstaande Joodse geleerde van het 16e-eeuwse Israël en mentor van Rabbi Yosef Karo (auteur van de Shulchan Aruch), merkte ook het belang van Gaza op. Hij beschreef het rabbijnse hof als gelijkwaardig aan dat van Jeruzalem.
De 16e eeuw: rabbijn Israël Najara
De rabbijn die Gaza echt op de kaart zette, was rabbijn Israel Najara. Najara werd in 1555 in Safed geboren in een familie van Sefardische ballingen en werd een zeer gerespecteerde halachische autoriteit.
"Hij werd diep vereerd als halachisch geleerde," zegt Woolf, "maar kreeg ook kritiek als dichter en componist. Veel mensen kennen zijn beroemde sabbathymne 'Yah Ribbon Olam', maar hij schreef er nog veel meer, waaronder 'Yoducha Rayonai' en 'Ya'ala Bo'i L'gani.' Hij had een diep poëtische ziel en was niet bang om zichzelf op manieren uit te drukken die niet altijd goed vielen bij zijn meer conservatieve collega's."
In zijn gedicht voor Sjawoeot, 'Yarad Dodi L'Gano', beschrijft hij God als een bruidegom en het Joodse volk als een bruid. Hij schrijft: 'Mijn geliefde daalde af naar zijn tuin, naar bedden vol specerijen, om zich te vermaken met de edele maagd.'
“Dit leidde tot felle tegenstand van rabbijn Menachem di Lonzano, een vooraanstaande Italiaanse rabbijn, die Najara ervan beschuldigde te schrijven alsof hij zich tot een geliefde richtte in plaats van tot de Almachtige.”
Ondanks de controverse hield Najara stand. Hij paste zelfs Arabische melodieën aan tot Joodse liturgische poëzie, een aanpak die zijn nalatenschap verstevigde. Zijn reputatie was zo hoog aangeschreven dat de beroemde dichter Avtalyon vanuit Turkije naar Gaza reisde om bij hem te studeren. Na Najara's dood werd hij begraven in Gaza en zijn zoon, Moses, werd een vooraanstaande rabbijn van de gemeenschap.
De 17e eeuw: Nathan van Gaza
Hoewel controversieel, was Nathan van Gaza een van de meest invloedrijke figuren in de Joodse geschiedenis van de stad. Als profeet van de Sabbatean-beweging, die Sabbatai Zevi uitriep tot de messias, was zijn impact significant.
Nathan werd geboren in Jeruzalem in 1643 en was niet alleen goed thuis in de halacha, maar ook een gerenommeerd Kabbalist. In 1665 ontmoette hij Sabbatai Zevi.
Nathan van Gaza. Foto Ynet
"Geleerden debatteren over wie de dominante figuur was tussen de twee," zegt Woolf. "Ik geloof dat Nathan de echte leider was. Hij bleef in Gaza tot 1666, toen Sabbatai Zevi werd gearresteerd door de Ottomaanse sultan en gedwongen werd te kiezen tussen bekering of executie. Nadat Zevi zich tot de islam bekeerde, verliet Nathan Gaza voor Turkije."
Wat gebeurde er met de Joodse gemeenschap in Gaza?
“De bekering van Sabbatai Zevi was een vernietigende klap. Maar het is belangrijk om te onthouden dat een groot deel van de Joodse wereld destijds hoopte dat hij de messias was. Vóór zijn bekering waren er maar weinigen die zich openlijk tegen hem keerden.”
De 18e en 19e eeuw: een afname van de prominentie
Na de afvalligheid van Sabbatai Zevi en het vertrek van Nathan van Gaza, leed de Joodse gemeenschap een aanzienlijke achteruitgang. Het Joodse leven ging door, maar zonder leidende rabbijnse figuren. In 1799 veroverde Napoleon kortstondig Gaza, wat de toch al verzwakte gemeenschap nog verder van streek maakte.
De 20e eeuw: De laatste rabbijn van Gaza
Eli Barakat, CEO van Alliance – Kol Israel Chaverim, benadrukt rabbijn Nissim Binyamin Ohana, die in 1907 werd benoemd tot opperrabbijn van Gaza en vijf jaar lang diende.
Hij richtte een Hebreeuwstalige school op die Bijbel en Talmoed onderwees. Tijdens zijn ambtstermijn waren de Joods-islamitische religieuze relaties relatief hartelijk. Volgens Ohana zocht Gaza's mufti, Sheikh Abdullah al-Alami, zijn begeleiding nadat hij theologische vragen van christelijke missionarissen had gekregen. De twee ontmoetten elkaar twee keer per week om de Thora te bestuderen.
Toen Ohana later opperrabbijn van Haifa werd, publiceerde hij de theologische antwoorden van de moefti – oorspronkelijk geschreven in het Arabisch – in een boek met de titel 'Know What to Answer the Heretic'.
Sinds de onafhankelijkheidsoorlog van Israël is er geen Joodse gemeenschap meer in Gaza.
"Er waren in de loop der eeuwen niet veel beroemde rabbijnen in Gaza", erkent Woolf, "maar dat is niet wat er werkelijk toe doet."
Wat doet ertoe?
“Dat is een regio die gekenmerkt wordt door veroveringen en conflicten, een Joodse gemeenschap die al meer dan 1500 jaar floreert in Gaza. Het had synagogen, begraafplaatsen, religieuze instellingen en gerespecteerde rabbijnen – ook al waren de meesten niet erg bekend.”
Comments