Screenshot YouTube
“Duitsland heeft op grond van zijn geschiedenis een bijzondere verantwoording voor het Joodse volk en de staat Israël”, schrijft Stephan Vopel, directeur van de Bertelsmann Stiftung in het voorwoord van de op 2 september verschenen studie “Duitsland en Israël vandaag: Tussen verbondenheid en vervreemding”.
De Bertelsmann Stiftung uit de Duitse plaats Gütersloh zet zich sinds haar stichting (45 jaar geleden) intensief in voor de ontwikkeling van de Duits-Israëlische betrekkingen. Daaruit vloeide ook de voorliggende studie voort. Twee eerdere edities gingen daaraan vooraf in 2007 en 2013.
Deze nieuwe publicatie is gebaseerd op een uitvoerige vragenlijst die aan 1.271 Duitse burgers en 1.372 Israëlische grotendeels online, maar ook telefonisch, werd voorgelegd in de periode tussen 1 september en 5 oktober 2021.
In de lijst komen een zestal vragen voor die rechtstreeks teruggaan op de geciteerde woorden van Bertelsmann-directeur Vopel. We lopen vragen/antwoorden door:
*Belast de vervolging en vermoording van Joden tijdens het nationaal-socialisme vandaag nog de instelling van Israëli’s tegenover Duitsers?
Van Duitse zijde geeft 14 procent aan dat dit “zeer sterk” het geval is, bij de Israëli’s ligt dat op 19 procent. Onder het kopje “tamelijk sterk” zijn de percentages respectievelijk 34 en 29. Overigens geeft van de Duitsers 42 procent aan dat deze historische belasting “iets” of “helemaal niet meer” aanwezig is, bij de Israëli’s is dat 44 procent. Opvallend is dat juist onder de jongere generatie Israëli’s (tussen 18 en 29 jaar) 49 procent de Duits-Israëlische relaties als historisch belast beschouwt.
*Stemt u de volgende uitspraak toe? / “Vandaag, bijna 80 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, moeten we niet meer zoveel over de vervolging van de Joden onder het nationaal-socialisme spreken, maar eindelijk een streep onder het verleden zetten.”
Tussen haakjes voor het woordje “streep” hanteert de studie de zo historisch en politiek omstreden Duitse zegswijze “Schlussstrich”. Voor deze positie bestaat in Duitsland een relatief grote maatschappelijke instemming, lezen we. Dat blijkt uit de respons: maar liefst 49 procent is het met de uitspraak eens. Begrijpelijkerwijs vindt 60 procent van de Israëlische respondenten het een foute stellingname, tegen 33 procent van de Duitsers. Interessant is weer de opstelling van de jongere generatie Duitsers: 47 procent wenst beslist geen streep te zetten onder het nazi-verleden.
*Bent u van mening dat scholieren in Duitsland … over de Holocaust weten?
Bij deze vraag lopen de Duitse en Israëlische antwoorden duidelijk uiteen. Aan Joodse zijde heerst de mening (40 procent) dat er “te weinig” kennisoverdracht” inzake de Holocaust plaatsvindt, terwijl aan Duitse kant 45 procent tevreden is met de stand van zaken (“genoeg”). Wel acht 43 procent van de Duitsers dat er op school nog meer aandacht geschonken moet worden aan de Holocaust.
*Moet de herinnering aan de Holocaust voor de huidige en toekomstige Duitse politiek een … rol spelen?
De vraag stellen is haar beantwoorden, gelet op de welbekende toespraak van bondskanselier Angela Merkel in 2008: de veiligheid van Israël is “deel van de Duitse staatsraison”. Onder de Joodse Israëli’s is 75 procent inderdaad van mening dat de herinnering aan de Holocaust Berlijn daartoe verplicht.
In Duitsland echter, zo blijkt uit de reacties, is het beeld gespleten. Slechts 43 procent meent dat een voortdurende herinnering aan de Holocaust voor de huidige en toekomstige Duitse politiek een grote rol dient te spelen. 53 procent van de Duitse respondenten vult bij deze vraag “eerder kleine” of “zeer kleine” in bij de stippeltjes. Opnieuw is het de jongere generatie Duitsers die de Holocaust een “grote” of “zeer grote rol” toemeet in het Duitse beleid, 56 procent!
*In hoeverre gaat de volgende uitspraak op? / “Tegen de achtergrond van de geschiedenis van het nationaal-socialisme heeft het huidige Duitsland een bijzondere verantwoording voor het Joodse volk.”
Voortbordurend op de eerdere, algemene vraag spitst de studie van de Bertelmanns Stiftung de herinnering aan de Holocaust concreet toe op de Duitse politieke verantwoordelijkheid voor veiligheid en welzijn van het Joodse volk. Wordt die ook metterdaad gevoeld, gedragen?
Ruim een derde (35 procent) van de Duitsers aanvaardt deze verantwoordelijkheid jegens het Joodse volk, 33 procent kiest voor “deels/deels” en 31 procent wijst die van de hand. Weer onderscheidt zich de jongere generatie Duitsers: 44 procent voelt een verantwoordelijkheid tegenover het Joodse volk.
Logischerwijs is het meningsbeeld in Israël eenduidiger: 58 procent leidt een bijzonder Duitse verantwoordelijkheid jegens het Joodse volk af uit de nazi-tijd, 25 procent komt uit op “deels/deels” en 11 procent besluit tot “eerder niet”/”helemaal niet”.
Bij de Israëlische percentages merkt de studie op dat de antwoorden van Joodse en Arabische Israëli’s fors uiteenlopen. Hetzelfde geldt grosso modo voor bijkans alle vragen in het diverse partijenlandschap van beide landen. Ook daaraan besteedt de Bertelsmann Stiftung ampel aandacht.
*In hoeverre gaat de volgende uitspraak op?/ “Tegen de achtergrond van de geschiedenis van het nationaal-socialisme heeft het huidige Duitsland een bijzondere verantwoording voor Israël.”
Wie het Duitse debat en bovenal de diverse Duitse studies over het fenomeen van de zogenoemde “Israëlkritiek” (doorzichtige dekmantel voor puur antisemitisme) volgt, begrijpt dat deze heldere stellingname precies het kardinale probleem blootlegt. Slechts 27 procent van de Duitsers geeft een ronduit positief antwoord richting de Joodse staat, 37 procent is voor “deels/deels” en 35 procent voelt zich niet aangesproken op de specifieke bescherming van Israël. Dat de meerderheid van de Israëli’s dat in ruime meerderheid anders ziet, behoeft eigenlijk geen betoog.
Nog een kleine noot: de jonge generatie Duitsers laat het trouwens op dit cruciale punt treurig genoeg compleet afweten met 25 procent tegenover de 44 procent ten faveure van het Jodendom in het algemeen.
Tegenstrijdig genoeg profileren de Duitse jongeren zich wel weer veel positiever en krachtiger pro-Israël als het gaat om meer Duitse inzet voor de belangen en veiligheid van de Joodse staat in de internationale politieke arena. Let wel, daaraan mankeert het ook volgens maar liefst 58 procent van de Israëli’s! Het springende punt is hier de Duitse appeasementpolitiek in Europees kader tegenover Iran.
Accuraat én omvattend –we stipten slechts enkele aspecten aan- geeft de studie van de Bertelsmann Stiftung door de dubbele Duits-Israëlische lens de huidige veelvuldige relaties tussen de Bondsrepubliek en de Joodse staat aan.
Absoluut geen doorsnee betrekkingen tussen zomaar twee staten, onderstreept de historicus prof. Dan Diner in zijn slotwoord op de laatste pagina’s van de studie: “Duitsland is voor Israël, zoals Israël voor Duitsland, geen willekeurig land.” Van een “Schlussstrich” onder de Holocaust kán immers nooit sprake zijn.
N.a.v. Deutschland und Israel heute: Zwischen Verbundenheit und Entfremdung, door Jenny Hestermann, Roby Nathanson en Stephan Stetter, Bertelsmann Stiftung, Gütersloh, september 2022.
Bas Belder, historicus
