Screenshot YouTube
Rechte ruggen bij overheid en onderwijsinstellingen. Die wens spreekt een prominente Joodse Nederlander, Eric Bremer, uit over publieke rabiate Jodenhaat in Nederland anno 2024. IsraelNieuws interviewde Bremer over de opening van het Nationaal Holocaustmuseum en de grote zorgen van de Joodse gemeenschap onder ons.
Zou u zich kort persoonlijk willen introduceren?
Eric Bremer: Ik ben 64 jaar oud, gescheiden en inmiddels intens gelukkig met de liefde van mijn leven, Inge. Ik heb 3 kinderen, 2 ‘bonuskinderen’ en 2 kleinkinderen en heb via hen al het eeuwige leven verworven;-).
Ik studeerde (niet voltooid) psychologie en bestuurswetenschappen en had een loopbaan in communicatie, internet en uitgeverij, veelal als directeur-grootaandeelhouder. Sinds einde 2017 doe ik enkel nog advies- en interimwerk. Vanaf 2016 ben ik voorzitter van de Open Joodse Gemeente Klal Yisrael in Delft, aangesloten bij de reconstructionistische beweging. Daarnaast vervul ik nog wat bestuursfuncties in Joods Nederland.
U woonde de officiële opening bij van het Holocaustmuseum in Amsterdam (10 maart 2024).
Eric Bremer: Ja, wij woonden het hele programma bij: Snoge, lunch, museumbezoek en receptie.
Was u ook persoonlijk betrokken bij de inrichting van het museum?
Eric Bremer: Ik ben penningmeester van de Stichting Nationaal Dankteken, die fondsen verwierf uit louter Joodse bron om daarmee opdracht te geven tot vervaardiging van een kunstwerk dat de erkentelijkheid uitdrukt van de Nederlandse Joden richting die Nederlanders die wél hun nek uitstaken, vaak met levensgevaar, voor redding en bieden van onderduik aan hun Joodse landgenoten. Het kunstwerk, een ladder die door een vloer omhoog gaat naar de vrijheid, is ontworpen door Gabriel Lester en staat prominent in de binnentuin van het museum.
Hoe kijkt u terug op de plechtigheid van zondag?
Eric Bremer: Voor de opzet komt het Joods Cultureel Kwartier alle eer toe! In de Snoge was er een evenwichtig en uitgebalanceerd programma, waarin onder meer prachtige toespraken van vier staatshoofden over het museum, de aanleiding ervoor en de actuele betekenis. Ik was extra geroerd doordat de Oostenrijkse Bundespräsident onomwonden de Oostenrijkse medeverantwoordelijkheid aanvaardde. De Duitse Bundesrat Präsident sprak als enige niet in het Engels, maar in het Duits, wat paste omdat de boodschap ’nie wieder’ ook duidelijk gericht was aan haar landgenoten (Duitse media besteedden ook aandacht hieraan). De Israëlische president Jitschak Herzog had een boeiend verhaal waarin hij zijn persoonlijke familiegeschiedenis verbond met Nederland en afsloot met de oproep te bidden voor een veilige terugkeer van de gegijzelden. En koning Willem-Alexander sprak voor ons vertrouwd en wees er -terecht!- op, als eerder, dat de Sjoa niet begon in Sobibor, maar op een bankje in het Vondelpark, met een bordje ’Niet voor Joden’. In mooie filmbeelden werden we door een groepje tieners ‘meegenomen’ het museum door; een mooie ‘brug’ naar de jeugd!
Het museum zelf raakte, en pakt ook door de toch lichte opzet van een thematische tijdreis, eindigend in de kille ontvangst bij terugkomst in Nederland. Een herinnering overigens die de Joden in onze familie delen met onze Indische tak, die ook kampen hadden overleefd en na repatriëring (na de onafhankelijkheid van Indonesië) nog tot in de jaren ’70 afbetaalden op de reis- en verblijfskosten… Wat zegt dit over Nederland?
Een mooie dag, in beginsel, voor alle aanwezigen, waaronder met name Holocaustoverlevenden en nabestaanden. Maar de dag werd overschaduwd doordat continu geluid van buiten doordrong: gejoel en onverstaanbare leuzen.
Ik had 's morgens al een onaangenaam gevoel; opgejaagd en bedreigd (eigenlijk sinds 7-10 continu wel, maar nu heviger). Nadat ik later op de dag de leuzen hoorde en begreep alsmede close-up beelden zag van Rudie Cortissos en achterkleindochter, die uitgejouwd werden na het aanslaan van de mezoeza, raakte ik woedend.
Ik heb maandag die woede creatief aangewend om in een twitterstorm van 72 posts (later dat omineuze getal pas gezien!) mijn gram te halen door de nodige leugens en 'misverstanden' over Israël en Joden systematisch te ontkrachten. Voor mij werkte dat helend en de inhoud werd, tot mijn plezier, door velen als waardevol en verhelderend ervaren.
De Holocaust en de weerzinwekkende pogrom van Hamas op weerloze Israëlische burgers van 7 oktober 2023. Een historisch en actueel verband voor talloze Joden/Israëli’s. Ook voor u?
Eric Bremer: Voor mij was 7-10 een verschrikkelijke echo uit een verleden waarvan ik altijd gedacht had dat die zich niet zou aandienen. Ik werd die ochtend vroeg gewekt door een bekende in Israël die appte in de schuilkelder te zitten omdat gigantische aantallen raketten werden afgevuurd op Israël. Hij wist ook niet meer, maar spoedig daarna ontvouwde zich een verschrikkelijke en niet voor te stellen werkelijkheid.
Wat Hamas die dag aanrichtte, overtreft echt mijn voorstellingsvermogen. Ik heb begrip voor het Palestijnse verhaal en voor sommige van hun wensen en grieven, ik begrijp dat in hun ogen de Westbank (niet Gaza!) bezet is en dan is (mijns inziens vreedzaam) verzet gerechtvaardigd, maar niets rechtvaardigt dit. Gaza was al sinds 2005 niet meer bezet en de blokkade (overigens kennelijk weinig effectief) was een reactie op de continue stroom van raketten en aanslagen vanuit Gaza.
De daden van Hamas hebben dan ook maar weinig met ‘Palestina’ te maken, maar alles met de achtergrond van Hamas (voortgekomen uit de Moslim Broederschap) en Iraanse broodheren. Het echte doel van Hamas is een op de sjaria gebaseerd kalifaat, waar geen ruimte is voor andersgelovigen (dan extreem streng), lhbtqi+ en voor vrouwen, anders dan bedekt en in gezelschap van een mannelijke ‘voogd’. In Gaza was dat ook al de wet. Hamas is feitelijk ISIS 2.0. De nazi’s waanden zich Übermenschen en ontleenden daaraan het ‘recht’ (onder andere) Joden te vermoorden. De politieke islam (salafi/wahabi, Iraanse sjia) koestert eenzelfde superioriteitbesef, maar niet etnisch doch religieus gebaseerd. Op grond daarvan mogen zij ongelovigen doden, al hebben Joden een voorkeur.
Valt het getij van agressieve, openlijke Jodenhaat in de publieke ruimte nog wel te keren? Welke actoren acht u voor de huidige antisemitische (mede)verantwoordelijk?
Eric Bremer: Dat is een lastige vraag. Jodenhaat is natuurlijk niet nieuw in Nederland, maar was lang verhuld, want niet salonfähig. Dat veranderde al zo’n 10-15 jaar geleden. Naast het (niet verminderde) antisemitisme bij extreemrechts, is er nu ook een steeds uitgesprokener extreemlinks antisemitisme en het antisemitisme uit islamitische, vaak eerder islamistische hoek; een giftige cocktail die al tien jaar militaire beveiliging nodig maakt van ‘mijn’ sjoel (synagoge) tijdens diensten.
Zorgelijk vind ik ook de rol die media hierin spelen; gedrukte, digitale en audiovisuele media. Er lijkt een onmiskenbare vooringenomenheid tegen Israël te bestaan en de identificatie van Nederlandse Joden met Israël is evident. Dat is ook een lastig punt. Wij zeggen altijd dat Joden hier in Nederland niet aangesproken mogen worden op gedrag van Israël (en terecht!), maar onze identificatie met Israël helpt niet. Wat mij ook zorgen baart is dat niet enkel ‘gewone burgers’ moeite lijken te hebben met het onderscheid tussen beleid van de Israëlische regering en het land Israël, maar ook de media, door die twee in reportages toch te vereenzelvigen.
Israël is een veel diverser land dan de meeste Nederlanders weten (en dan Nederland ook). Maar waar nagenoeg alle Israeli’s het over eens zijn, is de wens het land te verdedigen, de gegijzelden terug te halen en Hamas militair te verpletteren, en dat inclusief de ruim twee miljoen Israëlische Arabieren, Druzen, Bedoeïenen, Circassiërs enzovoort. Nederlanders begrijpen dat niet. Voor Nederlanders en Nederlandse media lijkt ‘Israël’ een monoliet die Gaza wil verpletteren en inlijven, en dus deugen de Israëli’s en de Joden -guilty by association/schuldig door associatie- niet.
Maar waarom Gaza veroveren, als het in 2005 vrijwillig ontruimd werd? De ratio is in deze valse voorstelling van zaken vaak ver te zoeken. Israël doet het qua aantal burgerslachtoffers in een stedelijke oorlogsvoering bewijsbaar veel beter dan andere landen. Dat zegt veel over hoe Israël toch probeert de burgerbevolking te ontzien, maar deze onderbouwde argumentatie is aan dovemansoren gericht.
Maar hoe het tij te keren? Ik denk dat, naast evenwichtiger berichtgeving, vooral een langetermijnbenadering vergt, via onderwijs. Scholieren weten vaak niets van het Midden-Oostenconflict en blijven dan steken in aannames en vooroordelen. In het schoolcurriculum moet echt meer aandacht besteed worden aan de Holocaust, maar ook aan Jodendom als cultuur, want wij zijn veel meer dan die paar jaar Sjoa, hoe vreselijk die ook waren. En eigenlijk is dat een probleem bij de hele bevolking: er is een ramadanjournaal, men leert/leest over het offerfeest enzovoort, maar over Jodendom weet men weinig meer dan dat Hitler alle Joden wilde vermoorden. Daar misschien wel een reden voor had.
En zeer belangrijk: rechte ruggen bij overheid en onderwijsinstellingen. Ik kan mij niet onttrekken aan de indruk dat ‘omwille van de lieve vrede’ men vaak toegeeflijk is richting groepen waarvan men scherpe reacties verwacht, zoals vanuit islamorganisaties. Veelzeggend is dat een groep -K7- van 200 moskeeën protesteerden tegen de komst van de Israëlische president Herzog, maar ik hoorde ze nooit toen de Turkse president en Koerdenmoordenaar Erdogan langskwam. Wat mij hierin stoort is dat geen politici of bestuurders die moskeekoepel daarop aanspreken. Is dat de keerzijde van ons polderen? Fluwelen handschoentjes om vooral de harmonie niet te verstoren?
Hoe anders is het dan in Duitsland, waar de Vergangenheitsbewältigung ons zowel een generatie politici (Habeck!) als media opleverde die zich durven uit te spreken. Nederlandse burgemeesters die onder alle omstandigheden vlaggen van ’slachtoffers’ ophangen, deden dat 7 oktober, een uitzondering daargelaten, niet. Zoals universiteitsbestuurders Rudolph Cleveringa graag met woorden uitbundig prijzen, ontberen zij de ruggengraat om echt op te komen voor de kleinste minderheden.
Op het einde van de dag bewijst iedereen lippendienst aan die arme Joden, spreekt afschuw uit over Jodenhaat en gaat over tot de orde van de dag. Keer op keer blijkt dat dode Joden nog het meest gewaardeerd worden, hoewel 10 maart liet zien dat die ook niet al te zeer herdacht mogen worden. Voor het feit dat Joden zich voor het eerst in 1900 jaar massaal verdedigen, in Gaza, bestaat echter aanmerkelijk minder begrip. Daar zal de wereld dan toch eens aan moeten wennen: Joden laten niet meer met zich sollen!
Op welke concrete wijze raakt Joden- en Israël haat de Joodse gemeenschap in Delft? En daardoor ook u persoonlijk?!
Eric Bremer: Voor mij en mijn gemeenteleden geldt dat wij behoren tot een vrijzinnige Joodse stroming, die niet (door kleding, kippa, peies, pruik) uiterlijk herkenbaar is, anders dan bijvoorbeeld een ketting met Magen David. Dat zware beveiliging van onze sjoel en diensten noodzakelijk is, als gevolg van Jodenhaat en dreiging, raakt ons. Maar lopend op straat is weinig te vrezen; wel roept onze shomer (onze eigen beveiliger) menigeen bij verlaten van sjoel na: “Keppel af, niet herkenbaar zijn!” Maar op sociale media is dat anders, daar neemt de Jodenhaat enorm toe en ook bedreigingen zijn geen uitzondering. Nochtans sta ik er herkenbaar met naam en foto op, want ik meen oprecht dat Joden niet meer moeten onderduiken.Ik heb kennis in te brengen en fouten door gebrek daaraan recht te zetten.
In Duitsland verenigen zich Joodse wetenschappers voor een veilig, werkelijk inclusief academisch klimaat. Waarom is deze Joodse weerbaarheid absent op Nederlandse universiteiten? Geldt dat eigenlijk soms ook voor de gehele Joodse gemeenschap in ons land?
Eric Bremer: Terechte vraag. Mijn beantwoording is grotendeels speculatief. Ik opperde hiervoor al dat wij, als keerzijde van het poldermodel, een extreme neiging hebben de harmonie (tussen mensen, groepen) te willen bewaren en dat dat vaak makkelijker gebeurt door weg te kijken van wat dat zou kunnen verstoren. Nederlanders hebben dan wel de neiging om zich vaak luidkeels te uiten, maar we zagen 80 jaar geleden ook hoe coöperatief overheid, media en onderwijsinstellingen waren, hetgeen er zeker aan bijdroeg dat uit geen Europees land relatief veel Joden werden weggevoerd en vermoord. Of, nog erger, ook in absolute getallen gingen uit geen land zoveel ingezetenen vrijwillig bij de SS: 25.000 mannen. Nederlanders passen zich, kortom, soepel aan bij gewijzigde omstandigheden en zijn gedragsgetrouw, met soms wat gemor voor de vorm.
Wat verwacht u van het niet-Joodse deel van de Nederlandse bevolking om ons land weer leefbaar en veilig te maken voor Joden en Jodinnen? Of voorziet u op termijn het verdwijnen van de Joodse gemeenschap op Nederlandse bodem?
Eric Bremer: Ik weet dat er vanuit sommige Europese landen, onder meer Frankrijk, al vele Joden alijah maakten (emigreerden naar Israël). Ook vanuit Nederland -eveneens vanuit mijn gemeente- vertrokken mensen en meer overwegen dat. Joden hebben, meen ik, veel betekend voor Europa. In wetenschap, cultuur, politiek en bestuur.
Vertrek van Joden zou voor Europa (en met name de VS) een verlies zijn. Fania Oz (dochter van schrijver Amos Oz) merkte recent op Twitter op dat dat wellicht een verlies voor Europa en VS zal zijn, maar winst voor Israël. Joden vertrekken wanneer zij zich niet meer veilig voelen, zo gaat het al eeuwen. Mijn vaders vluchtkoffertje staat nog klaar in mijn meterkast en dat koffertje, reëel of virtueel, heeft iedere Jood. Of Joden zich hier nog veilig voelen, hangt af van hun omgeving en onmiskenbaar spelen politiek, bestuur, media en onderwijs daarbij een grote rol. Maar ook de eigen omgeving: gaan mensen ‘om de Joden heen staan’, of laten ze ze (weer) vallen.
Bas Belder (historicus) stelde de vragen.
