Bondskanselier Merkel met president Rivlin tijdens zijn bezoek aan Duitsland in 2017. Screenshot YouTube .
Op zondag 10 oktober komt de Duitse Bondskanselier Angela Merkel een afscheidsbezoek aan Israël brengen. Onze vaste columnist Bas Belder heeft ter gelegenheid daarvan een interview gehouden met de voormalige Israëlische ambassadeur in Duitsland, Shimon Stein.
Bas Belder had in de tijd dat hij lid van het EU-parlement was de eer de kanselier een aantal keren privé te ontmoeten en genoot van haar gevoel voor humor. Begin volgende week ziet ambassadeur Shimon Stein bondskanselier Angela Merkel weer bij haar laatste officiële bezoek aan Israël. Wij spraken met hem over Merkels aandeel in de Duits-Israëlische betrekkingen.
In uw voortreffelijke analyse over het einde van het tijdperk-Merkel (INSS Insight, 3 oktober 2021) schrijft u: “Voor Merkel die in een late fase van haar leven over Israël en de geschiedenis van het Joodse volk leerde, was Duitslands betrokkenheid op Israël geen verplichting, maar een weloverwogen besluit.”
Twee vragen over deze passage: Wat hebt u als Israëlisch ambassadeur in Duitsland (2001-2007) gemerkt van Merkels kennis van de staat Israël en de Joodse geschiedenis. En wat bedoelt u precies met “een weloverwogen besluit”?
Stein: In gesprek met haar kon ik horen dat zij haar “huiswerk” had gedaan. Merkel stelde de juiste vragen. Haar belangstelling was oprecht en niet om haar Israëlische gesprekspartners een genoegen te doen.
Hoe verklaart u het zeer positieve imago van Merkel onder het Israëlische publiek? Gold dat ook voor het politieke spectrum in Israël?
Stein: Dat heel positieve beeld van Merkel vloeit deels voort uit het feit dat zij vermeed publiekelijk kritiek op Israël te oefenen, afgezien van haar afkeuring van het nederzettingenbeleid op de Westoever. Haar zorg om achter gesloten deuren haar bezwaren kenbaar te maken, werd gewaardeerd. Tegelijkertijd erkende Merkel de noodzaak van Israël om zich te verdedigen, in de hoop (mogelijk impliciete kritiek) dat het proportioneel gebeurde. Een verdere verklaring is evenzeer dat Merkel bijdroeg aan een versterking van de betrekkingen tussen Duitsland en Israël.
Kanselier Merkel zal herinnerd blijven, zo stelt u, vanwege haar nadruk op de verantwoordelijkheid voor de veiligheid van Israël als integraal deel van Duitslands “staatsraison”. Niet onderhandelbaar! Maar hoe verenigbaar is deze stellingname met de Duitse (Europese) Iranpolitiek. Zo kritiseert Iran-expert Stephan Grigat: Als instaan voor Israëls veiligheid meer wil inhouden dan lege woorden, zal vooral Duitsland zijn appeasement politiek tegenover de Holocaustontkenners in Teheran alsmede het faciliteren van de aanvallen van Hamas en de Islamitische Jihad op de staat van overlevenden van de Shoah onmiddellijk dienen op te geven. Graag uw commentaar op deze kritiek.
Stein: Ik beschouw Merkels stellingname als symbolisch. Ik begrijp dat sommigen een concrete demonstratie van deze toezegging verlangen. En ik begrijp ook dat haar uitspraak in de Knesset over Israëls veiligheid als Duitse “staatsraison” verwachtingen heeft gewekt die zij niet heeft beantwoord. Tussen haakjes: ik weet niet als zij was gevraagd wat ze precies bedoelde met haar statement, inclusief alle operationele consequenties, hoe ze dan zou hebben geantwoord. Voor mij was de symboliek belangrijk.
In uw analyse van het tijdperk-Merkel wordt hoog opgegeven van de geregelde Duits-Israëlische regeringsconsultaties die Merkel instelde: “een symbolische stap die het unieke karakter van de onderlinge relatie reflecteerde”. De bekende Duitse historicus en publicist prof. Michael Wolffsohn oordeelt daar geheel anders over: “betekenisloze show en politieke uitstapjes”. Hoe beoordeelt u als diplomaat deze harde kleinering van Merkels initiatief?
Stein: Het spijt me het niet eens te zijn met mijn vriend Wolffsohn en dat niet voor de eerste keer. Voor mij als diplomaat zijn deze jaarlijkse consultaties van belang. Duitsland houdt die slechts met enkele landen.
Merkel erkende zelf de verplichting om antisemitisme te bestrijden, resumeert u. De bondskanselier zag dat als een bedreiging voor het fundament van de democratie in Duitsland. De jongste tijd zijn er in de Bondsrepubliek diverse belangwekkende en ook alarmerende studies gepubliceerd over exact tegen Israël gerichte Jodenhaat onder de gebruikelijke, doorzichtige rechtvaardiging van “Israëlkritiek”. Heeft de regering-Merkel deze rechtstreekse bedreiging van Duitse staatsburgers van Joodse komaf juist en tijdig onderkend en ook bestreden? En wat betekent deze “Israëlbezogener Antisemitismus” voor de Duits-Israëlische betrekkingen?
Stein: Antisemitisme in de vorm van op Israël geprojecteerde Jodenhaat is in recente jaren inderdaad opgerukt in de Duitse samenleving. En niet alleen in Duitsland. Daar zijn veel redenen voor waarop ik niet zal ingaan. Ik denk dat Duitsland in vergelijking met andere landen veel heeft gedaan om dit vraagstuk aan te pakken. Dat is overigens nooit genoeg. Ik geloof ook dat je het probleem niet kan uitroeien. Het valt slechts te verzachten.
Wat betreft de tweede vraag: de rechtse Israëlische regering (speciaal die onder Netanyahu) heeft deze kwestie geïnstrumentaliseerd om de aandacht af te leiden van haar omstreden politiek inzake de Palestijnse kwestie ofwel het nederzettingenbeleid op de Westbank. Minder politisering van het thema zal helpen het probleem te bestrijden.
Verwacht u continuïteit in de Duits-Israëlische betrekkingen na Merkel?
Stein: Ik verwacht van de volgende Duitse regering continuïteit en wat verandering. De linkervleugel van de sociaaldemocraten (indien zij de nieuwe regering formeren) en de Groenen staan kritisch tegenover het Israëlische beleid op de Westelijke Jordaanoever. De kwestie van mensenrechten zou weleens een prominentere rol kunnen gaan spelen.
