Barbaars, mensenverachtend. Zo noemt de Duits-Algerijnse islamwetenschapper Abdel-Hakim Ourghi de teugelloze terreur van Hamas tegen weerloze Israëli’s op zaterdag 7 oktober. “Wat hier gebeurde, zou ook passeren wanneer de terroristen andere delen van Israël in handen zouden krijgen. Ze zouden iedereen afslachten.” Een gesprek met dr. Ourghi.
Kunt u kort de doelstelling aangeven voor het schrijven van uw nieuwe boek “De Joden in de Koran”?
Ourghi: In de tragische ontmoeting van de Joden met de moslims in de zevende eeuw werd het fundament voor een historisch trauma gelegd. Dat is in de loop van de eeuwen niet geheeld. In de huidige politieke conflicten keert dit trauma steeds weer terug. Mijn boek is het begin van een culturele herinneringsarbeid voor een bewuste zelfbevrijding van de collectieve last van onaangename situaties in de ontstaansgeschiedenis van de islam. Het wil onder andere herinneren aan de verdrijving van de Joden op de wreedste manier en wijze uit hun Arabische thuislanden. Het doel is door opheldering vrede te stichten tussen mensen van alle kleurschakeringen door individuele en collectieve herinnering. Het boek wil ook bijdragen aan de bevrijding van moslima’s en moslims uit hun onmondigheid waaraan zijzelf schuldig zijn.
Welke reacties lokte het boek uit, vooral van moslimzijde, maar natuurlijk ook aan Joodse respectievelijk christelijke kant?
Ourghi: Het thema “De Joden in de Koran” is een netelige aangelegenheid. Vandaar dat tot op heden er geen enkele recensie van moslima’s en moslims in het Duitstalige spraakgebied is verschenen. Er zijn een paar recensies van christelijke en Joodse zijde. De eerste recensie kwam uit Israël en werd in de Jüdische Allgemeine gepubliceerd. Het gehoopte publieke debat over het islamitisch antisemitisme bleef echter uit.
Krijgt u steun van collega’s en studenten op de Pedagogische Hogeschool in Freiburg waar u doceert?
Ourghi: Veel collega’s en moslimstudenten zijn vanzelfsprekend geïnteresseerd in mijn inspanningen voor een hervorming van de islam en kritische benadering van de geschiedenis van de islam. Natuurlijk krijg ik kritiek. Daarvoor ben ik ook dankbaar. Het is goed zo.
Intussen bereidt u een nieuwe publicatie voor. Welke?
Ourghi: Eretz (Hebreeuws voor Land) Israel in de Koran en de islamitische discours.
U bent dit jaar ook met studenten naar Israël gereisd. Met welk doel, met welke ervaringen?
Ourghi: De discussie van moslims met anti-judaïsme en islamitisch antisemitisme mag niet alleen in boeken plaatsvinden. Ze moet op de praktijk zijn gericht in samenhang met de alledaagse werkelijkheid. In de tweede week van november 2022 was ik voor de eerste keer met moslimse en christelijke studenten in Israël. Het ging om een interreligieuze reis in het kader van het programma “Teachers for the Future”. We bezochten onder meer de Klaagmuur en Yad Vashem. Ons werd ook de mogelijkheid geboden een eredienst op de sabbat bij te wonen en aan een sabbatviering deel te nemen bij een orthodoxe familie in Tel Aviv. Wij ontdekten Jodinnen en Joden die naar vrede tussen moslims en Joden verlangen. En de moslimstudenten constateerden dat Joden mensen zijn zoals wij en geen vijanden van de islam en de moslims. Vanwege de oorlogstoestand in Israël moeten we onze interreligieuze reis voor begin november 2023 met moslimstudenten afzeggen.
Duitsland kent deze zogenoemde "Israël Kritiek". Hoe kijkt u daartegen aan?
Ourghi: Achter die "Israël Kritiek" kan zich vaak een nieuwe vorm van Jodenhaat verstoppen. Na de stichting van de staat Israël worden daardoor de oude vijandbeelden gereproduceerd. Dat levert zodoende via de “op Israël betrokken kritiek” een actuele categorie van antisemitisme op. Vijandschap jegens de Joden wordt daarmee politiek gelegitimeerd. De "Israël Kritiek" kan ook als een rationalisering van antisemitische ressentimenten worden beschouwd. Vandaag de dag gaat achter een nieuwe kritiek op de politiek van Israël vaak de oude vijandigheid jegens de Joden schuil. Israël wordt dan als onrechtsstaat en de belichaming van het kwaad gedemoniseerd.
Deze zomer reisde u naar uw geboorteland Algerije. Heel vaak al vertelde u vanuit eigen jeugdervaringen over het openlijke antisemitisme aldaar. Hoe staat dat er nu mee in Algerije? Kunt u daar zoals in Duitsland openlijk kritisch zijn over de haat die Joden en de Joodse staat Israël tegenslaat? Of is dat een taboe?
Ourghi: Niet alleen in Algerije, maar in veel moslimlanden blijven discriminering en vervolging van de Joden in de loop van de eeuwen in de islamitische cultuur en de verdrijving uit hun Arabische thuislanden buiten beschouwing. De historische trauma’s van de Joden en die van de postkoloniale tijd moeten een taboe thema blijven. Het is gevaarlijk om in Algerije openlijk te zeggen dat je een vriend van Israël bent. Daar geldt tot op heden dat Israël en de Joden de daders zijn en de moslims de slachtoffers. In Algerije bestaat er vandaag een sterke vijandige koers tegen Israël, tot op het antisemitische toe. De mensen daar wordt bijgebracht dat de Jood de eeuwige vijand van de moslims is en dat de staat Israël bevochten moet worden. De zogenaamde schuld van de Joden en het Westen plaatst de overname van eigen verantwoordelijkheid buiten werking.
Op 30 september 2023 publiceerde u in de Südkurier een bijdrage onder de titel “Veel moslims zijn antisemieten”. Hoe schat u de situatie van islamitische antisemitisme in Duitsland/Europa in? Welke aanbevelingen zou u doen om deze situatie te verbeteren?
Ourghi: Het religieus gemotiveerde en door canonieke bronnen gelegitimeerde geweld is momenteel actueler dan ooit. Dat mag niet door denk verboden en restrictieve debat voorwaarden worden verstikt. Het debat mag in de publieke ruimte niet worden onderworpen aan “safe spaces” (“veilige ruimtes”). Taboethema’s zoals bijvoorbeeld het sterk verbreide islamitisch antisemitisme moeten in het openbaar worden bediscussieerd. Het gaat er niet om de ander een eigen mening op te dringen, maar om respectvol met elkaar op te gaan, ook al ben je het niet met elkaar eens. Het is treurig dat Joden uit angst geen keppel kunnen dragen op Duitse straten. De gevaren van het islamitisch antisemitisme worden in het Westen naar mijn mening nog onderschat. Uit angst voor de beschuldiging van algemene islamofobie wordt liever over islamistisch in plaats van over islamitisch antisemitisme gesproken. Islamitisch antisemitisme is niet alleen een historisch product van Europese wegbereiders van het antisemitisme of het gevolg van het Midden-Oostenconflict, maar veeleer wordt het ook theologisch gerechtvaardigd.
De interreligieuze dialoog is geen “date” om elkaar harmonisch te knuffelen, maar een weg om ook de fundamentele conflicten te doorgronden en aan te spreken die een vriendelijk samenleven al zolang in de weg staan. Wij moeten het islamitisch antisemitisme in het islamonderwijs op de scholen thematiseren, gesprekken met Jodinnen en Joden voeren, reizen naar Auschwitz voor scholieren organiseren.
Op welke fronten strijdt u als liberale moslim nog meer in Duitsland? Spreekt u daarbij voor een zwijgende meerderheid van moslims?
Ourghi: Er zijn veel mensen, die de liberale islam in Duitsland vertegenwoordigen. Uit angst willen zij zich echter daarover niet uiten. Ik zal niet opgeven en doorgaan met de strijd voor een liberale islam en voor vrede tussen mensen.
Wordt u daarom ook bedreigd of beschermd?
Ourghi: Ik word steeds weer bedreigd, vooral wanneer ik iets kritisch in de kranten schrijf. Ik ben sinds 2017 erg voorzichtig geworden en bezoek geen moskeeën in Freiburg. Desalniettemin geven mij deze bedreigingen de kracht door te gaan. Zij zijn een bevestiging dat wat ik doe juist is.
Bas Belder, historicus
Fijn,dat iemand binnen de Islam hier open over is