Screenshot YouTube
Een politicus van de Turkse regeringspartij AKP die de Holocaust bejubelt met lofzangen op Hitler. Turkse media, die als democratisch staan aangeschreven, maar de massamoord van Hamas met “de opstand in het getto van Warschau” vergelijken. Jodenhaat viert vandaag hoogtij in de Turkse Republiek onder Erdogan.
Om over de Turkse president maar te zwijgen. In het openbaar zinspeelt Erdogan op het naderende einde van de Joodse staat. In sinistere, ja diabolische navolging van de religieuze tirannen in Teheran.
En passant eist een islamistische krant in Turkije dat het staatsburgerschap de leden van de minuscule Joodse gemeenschap wordt ontnomen. En op het eind van het jaar 2023 hangen Turkse winkels bordjes in hun etalages met het opschrift “Toegang voor Joden verboden”.
Jodenhaat is al tientallen jaren diep geworteld in Turkije, onderstrepen de uitgevers van de pas verschenen bundel “Antisemitismus in und aus der Türkei”, een noodzakelijke en daarom lovenswaardige publicatie van de afdeling politieke vorming van de vrije Hanzestad Hamburg. Zij schrijven ook dat voor Turkse Jodinnen en Joden antisemitische samenzweringstheorieën, laster en bedreigingen tot de alledaagse realiteit behoren. Daarop volgt zelfs nauwelijks reactie van de democratische oppositie tegen Erdogans autocratische bewind.
In de beoordeling van deze situatie kan de Israëlische Turkije-expert Hay Eytan Cohen Yanarocak zich geheel vinden. In een interview met het Duitse magazine Cicero (16 november 2023) beschrijft hij de antisemitische scène in zijn geboorteland: “Tijdens het laatste decennium is het antisemitisme in de Turkse samenleving dramatisch toegenomen. En parallel daartoe de anti-Israëlische stemming. "Ik heb dat nog nooit zo meegemaakt.”
Yanarocak, die zichzelf geen “Turkse Jood” wil noemen, maar "Israeli van Turks-Joodse komaf” vanwege zijn emigratie naar de Joodse staat, al 17 jaar geleden, schetst deze algemene verbreiding van Jodenhaat in Turkije: “In de jaren negentig van de vorige eeuw kon men zulke haattaal alleen onder randgroepen horen. Vandaag de dag nemen zelfs de mainstream media dit over. Het ironische daarbij is, dat ze op grond van het extreme antisemitisme en de haat jegens Israël zich niet eens bewust zijn van de antisemitische natuur van hun uitspraken. Dit is ‘de nieuwe normaliteit’. Van de weeromstuit positioneren de tegenstanders van Erdogan zich nog meer tegen Israël.” De Turkse burgersamenleving is gecapituleerd voor radicaal antisemitisme, concludeert de wetenschapper van de Tel Aviv Universiteit.
Wat betekent deze dramatische sociale situatie voor de zeer kleine Joodse gemeenschap in Turkije? De titel van het interview met dr. Hay Eytan Cohen Yanarocak in Cicero geeft met een citaat duidelijk uitsluitsel: “De Joden van Turkije hebben deze zwijgcultuur aangenomen om hun fragiele bubbel te beschermen”. Zwijgen dus over alle antisemitisme om te kunnen overleven. Eén zin van Yanarocak blijft daarbij haken: “Ondanks alle negatieve aspecten bieden de Turkse autoriteiten nog steeds veiligheid aan de Joodse gemeenschap.”
Hoe moeten we ons dat precies voorstellen? Een kwaliteit van de genoemde omvangrijke (meer dan 500 pagina’s) bundel “Antisemitisme in en uit Turkije” is dat een viertal auteurs stilstaat bij het onderdeel “Moeilijke perspectieven – Activiteiten tegen antisemitisme”. Dat laatste beschrijft activiste Ayse Günaysu als een “voortdurend opzwemmen tegen de stroom”.
Al in 2004 behoorde zij tot de initiatiefnemers van een publieke campagne tegen Jodenhaat in Turkije. Zo’n twintig jaar later constateert Ayse Günaysu dat de sensibiliteit tegenover antisemitisme en het bewustzijn van Jodenhaat nog altijd zeer gering is in haar vaderland. En ook de juridische mogelijkheden om Jodenhaat in Turkije aan te pakken, stuiten vooral op hindernissen of bestaan slechts in theorie, zo wijst onderzoek van advocaat Murat Ruben uit.
Het signaal dat de bundel “Antisemitisme in en uit Turkije” (let op het tweede deel van de titel!) afgeeft is evident: binnen de EU en de NAVO dient het regime van Erdogan krachtig te worden aangesproken op agressief antisemitisme op Turkse bodem én verspreiding daarvan naar buiten. Tegelijkertijd vormt dat een lakmoestest voor de oprechtheid van de eigen inspanningen in de strijd tegen Jodenhaat op Europees grondgebied.
Bas Belder, historicus
