Van 'eeuw' naar 'millennium': hoe Trumps Palestijnse vredesplannen zich in vijf jaar ontwikkelden, schrijft Herb Keinon

Foto Reuters

Op 28 januari 2020 stond de Amerikaanse president Donald Trump in de East Room van het Witte Huis naast premier Benjamin Netanyahu en onthulde wat hij de " Deal van de Eeuw " noemde, schrijft Herb Keinon im The Jerusalem Post.

Vijf jaar later, opnieuw aan de zijde van Netanyahu, maar ditmaal in de State Dining Room, rolde Trump uit wat het best omschreven kan worden als de “ Deal van het Millennium .”

Als het eerste plan beloofde een einde te maken aan het Israëlisch-Palestijnse conflict (dat gebeurde niet), streeft het nieuwe plan er niet alleen naar om de oorlog tussen Israël en Hamas te beëindigen, maar – volgens Trump – ook om de vrede te bewerkstelligen die de regio al meer dan twee millennia ontgaat.

"Dit is een grote, grote dag, een prachtige dag, mogelijk een van de grootste dagen ooit in de beschaving", zei Trump, niet iemand die zich inhield voor understatement. "Ik heb het niet alleen over Gaza. Gaza is één ding, maar we hebben het over veel meer dan alleen Gaza. De hele kwestie, alles wordt opgelost. Het heet vrede in het Midden-Oosten."

Trump heeft zich al eerder in zulke grootse bewoordingen uitgelaten. Zijn nieuwe Gaza-initiatief weerspiegelt niet alleen inhoudelijk, maar ook qua stijl de ambitieuze "Deal van de Eeuw" die hij vijf jaar eerder presenteerde.

Dat plan, formeel getiteld Vrede voor Voorspoed: Een Visie ter Verbetering van het Leven van het Palestijnse en Israëlische Volk, was drie jaar in ontwikkeling. Het werd opgesteld door zijn schoonzoon, Jared Kushner, die ook betrokken was bij de vormgeving van het huidige voorstel, en werd in twee fasen gepresenteerd: een economische workshop in Bahrein in 2019 en het 181 pagina's tellende politieke kader dat in januari 2020 in Washington werd gepresenteerd.

Het plan stelde een gedemilitariseerde Palestijnse staat voor die ongeveer 70% van Judea en Samaria zou beslaan en met elkaar zou worden verbonden door bruggen en tunnels, met Jeruzalem als de onverdeelde hoofdstad van Israël.

Israël zou alle nederzettingen en de Jordaanvallei annexeren. In ruil daarvoor zouden de Palestijnen beloftes ontvangen van 50 miljard dollar aan internationale investeringen.

De Palestijnse afwijzing was onmiddellijk en absoluut. PA-president Mahmoud Abbas noemde het "de klap van de eeuw" en verklaarde: "duizend keer nee". Abbas verbrak de banden met Washington en noemde het plan een samenzwering die gericht was op afwijzing.

Zelfs Arabische staten die steeds opener stonden voor betrekkingen met Israël, boden slechts lauwe steun. Veel Europeanen, onder leiding van Frankrijk, Duitsland en de EU-buitenlandchef, waren zeer kritisch.

Verschillende tekortkomingen deden het voorstel mislukken, waarvan de meest flagrante de uitsluiting van Palestijnen van de onderhandelingen was. Het leek erop dat de VS alleen met Israël kon onderhandelen.

Ook de timing wekte argwaan: de vrijgave viel samen met Trumps afzettingsproces en een van Netanyahu's verkiezingscampagnes, wat vragen opriep over politieke motieven.

Hoewel dit vredesplan bij aankomst al meteen een mislukking leek, werd het toch de opstap naar iets anders: de Abraham-akkoorden – normalisatieakkoorden met de VAE, Bahrein, Marokko en Soedan. In plaats van de Palestijnse kwestie op te lossen, verlegde Trump de focus naar Israëls betrekkingen met de bredere Arabische wereld, waarbij hij Ramallah omzeilde en een regionale aanpak omarmde.

Foto Reuters

Nu snel vijf jaar vooruit

Trump is terug in het Witte Huis, Israël is nog maar een paar dagen verwijderd van twee jaar oorlog in Gaza, en het conflict heeft zich uitgebreid naar Libanon, Syrië, Jemen en Iran. Tegen deze achtergrond presenteerde Trump zijn 20-puntenplan voor Gaza .

In tegenstelling tot de Deal van de Eeuw uit 2020, die expliciet werd gepresenteerd als een alomvattend einde aan het Israëlisch-Palestijnse conflict, is het Gaza-plan opgebouwd rond de onmiddellijke urgentie van het beëindigen van een actieve oorlog.

De bepalingen richten zich op de demilitarisering van Gaza, de oprichting van een "Raad van Vrede" onder leiding van Trump zelf (met Tony Blair in een onbekende rol) om tijdelijk toezicht te houden op het dagelijks bestuur, en de komst van een internationale, door Arabieren en moslims gesteunde troepenmacht die uiteindelijk de IDF zal vervangen als tijdelijke Internationale Stabilisatiemacht. De wederopbouw zou Gaza transformeren tot "Nieuw Gaza", met speciale economische zones en het aantrekken van buitenlandse investeringen.

Terwijl de nadruk ligt op het beëindigen van de oorlog en op Gaza, heeft Trump dit initiatief in grootse, allesomvattende bewoordingen gepresenteerd als de eerste stap naar 'vrede in het Midden-Oosten', niet alleen in Gaza.

Op papier lijkt de reikwijdte ervan beperkter, maar volgens Trump is het minstens zo ambitieus als zijn eerdere inspanningen.

Maar in tegenstelling tot 2020 presenteerde Trump dit plan met sterke regionale steun.

Acht Arabische en islamitische landen – Saoedi-Arabië, Egypte, Jordanië, de VAE, Qatar, Turkije, Indonesië en Pakistan – gaven een gezamenlijke verklaring uit waarin ze de inspanning verwelkomden, ook al schreven ze specifieke bepalingen aan het plan toe die er feitelijk niet in stonden.

Zo is punt 19 van Trumps plan de enige plek waar wordt gezinspeeld op een toekomstige Palestijnse staat. "Zolang de herontwikkeling van Gaza vordert en het hervormingsprogramma van de PA getrouw wordt uitgevoerd, kunnen de voorwaarden eindelijk aanwezig zijn voor een geloofwaardig pad naar Palestijnse zelfbeschikking en staatssoevereiniteit, wat wij erkennen als de ambitie van het Palestijnse volk", aldus het plan.

De ministers van Buitenlandse Zaken van deze landen verwelkomden het plan in een gezamenlijke verklaring, maar veranderden die knipoog in een regelrechte omhelzing. Ze bevestigden hun gezamenlijke toewijding aan een plan dat “een pad creëert voor een rechtvaardige vrede op basis van de tweestatenoplossing, waarbij Gaza volledig wordt geïntegreerd met de Westelijke Jordaanoever in een Palestijnse staat.”

In hun verklaring werd ook melding gemaakt van een "volledige Israëlische terugtrekking uit Gaza" – iets wat ontbrak in Trumps plan, dat een permanente Israëlische veiligheidsperimeter voor ogen had. Toch is het opmerkelijk dat Arabische staten een verklaring hebben afgegeven waarin ze het plan verwelkomden. Dat gebeurde niet in 2020. Zelfs de Palestijnse Autoriteit prees, hoewel voorzichtig, Trumps "vastberaden inspanningen". Dit was een groot verschil met 2020, toen ze de banden met de president verbraken.

De overeenkomsten tussen beide plannen zijn opvallend.

Beide werden met veel bombarie onthuld, verpakt in Trumps kenmerkende showmanschap. Beide zijn sterk afhankelijk van economische zoetigheden en beloven welvaart in ruil voor politieke concessies. En beide zijn gebaseerd op het idee van extern toezicht op het Palestijnse bestuur.

In 2020 legde de Deal van de Eeuw dat toezicht volledig in handen van Israël, waarbij het Israëlische leger de uiteindelijke veiligheidscontrole behield en internationale donoren het economische aspect beheerden. In 2025 voorziet het Gaza-plan in iets anders: een wereldwijde Raad voor Vrede onder voorzitterschap van Trump, een door Arabieren en moslims geleide veiligheidsmacht ter vervanging van het Israëlische leger, en Golfstaten en internationale specialisten die toezicht houden op de wederopbouw van Gaza.

In beide gevallen boden de deals voorwaarden die de Palestijnse kant moeilijk zou kunnen accepteren, wat de flexibiliteit van Israël onderstreepte, terwijl de schuld voor de afwijzing bij hen werd gelegd: de PA in 2020 en Hamas vandaag.

Er bestaan ​​echter aanzienlijke verschillen tussen beide plannen.

De eerste heeft te maken met timing en urgentie. De Deal van de Eeuw werd gelanceerd in een periode van relatieve rust; het Gazaplan werd geboren uit de urgente realiteit van de oorlog.

Israël vecht al bijna twee jaar tegen Hamas. Nu Gaza in puin ligt en de bevolking lijdt, kunnen de Palestijnen het zich deze keer niet veroorloven om elk initiatief zonder pardon af te wijzen. Dit alleen al creëert een andere dynamiek.

Dan is er nog de kwestie van de reikwijdte. De Deal van de Eeuw was gericht op een definitieve vredesstatus en richtte zich op Jeruzalem, grenzen en vluchtelingen – kwesties die al decennialang op een oplossing wachten.

Het Gazaplan is veel beperkter: het beoogt een einde te maken aan de vijandelijkheden, Gaza te herbouwen en een interim-bestuur in te stellen. Er wordt slechts zijdelings gesuggereerd naar bredere Palestijnse aspiraties, en door de deal te beperken tot Gaza, zou deze haalbaarder kunnen worden.

Een ander verschil heeft te maken met regionale steun. Het plan uit 2020 kreeg weinig Arabische steun; het plan voor Gaza kent brede steun van moslims. Vooral de Saoedi's staan ​​nu opener, mits er "een geloofwaardige weg naar een tweestatenoplossing" is.

Zelfs Qatar en Turkije, onverzoenlijk vijandig tegenover Israël, ondertekenden de initiële verklaring. Vijf jaar geleden bestond zo'n coalitie nog niet.

Wat de veiligheidsregelingen betreft, voorzag het eerdere plan in onbeperkte Israëlische controle over een gedemilitariseerde Palestijnse entiteit. Het voorstel voor Gaza suggereert dat een internationale Arabische troepenmacht de verantwoordelijkheid op zich neemt.

Voor het eerst zijn Arabische staten bereid om Palestijnen te controleren, wat een belangrijke verandering in de regionale dynamiek betekent.

De Palestijnse reactie is ook opvallend anders. Abbas sloeg in 2020 meteen de deur dicht en verwierp de Deal van de Eeuw als onrechtmatig.

Deze keer heeft de Palestijnse Autoriteit een andere aanpak gekozen en zich aanvankelijk open opgesteld.

Waarom? Omdat de omstandigheden drastisch veranderd zijn. Na twee jaar oorlog en verwoesting snakt de bevolking van Gaza wanhopig naar hulp, waardoor Ramallah beseft dat de plannen dit keer anders moeten zijn.

De inzameling van de Deal van de Eeuw biedt lessen voor het Gaza-plan. De belangrijkste: een plan zonder Palestijnse steun zal waarschijnlijk niet slagen – net zoals elk plan zonder Israëlische instemming weinig kans van slagen heeft.

Het oorspronkelijke plan ging ervan uit dat de Palestijnen uiteindelijk zouden zwichten onder de druk; dat deden ze niet. Het plan voor Gaza zou hetzelfde lot kunnen ondergaan, hoewel de Palestijnen – in dit geval Hamas – dit keer onder grote druk van enkele invloedrijke Arabische en islamitische staten zullen komen te staan ​​om de deal te accepteren.

Een andere les, misschien wel de belangrijkste, is dat zelfs mislukte plannen tot onverwachte successen kunnen leiden. Trumps plan uit 2020 bracht geen vrede, maar effende wel de weg voor de Abraham-akkoorden , een historische regionale herschikking. De vraag is of het plan voor Gaza, zelfs als het niet de beoogde resultaten oplevert, tot een vergelijkbare transformatie kan leiden.

Er zijn tekenen dat dit het geval zou kunnen zijn.

De moslimcoalitie van acht landen die achter het Gaza-plan staat, suggereert een ongekende bereidheid om met Israël samen te werken, al is het indirect. Mocht Hamas het voorstel afwijzen, dan zouden deze landen – met name Saoedi-Arabië, Pakistan en Indonesië – tot de conclusie kunnen komen dat de Palestijnse leiders niet in staat zijn tot compromissen en hoe dan ook de banden met Israël te versterken.

Het Gazaplan kampt met een aantal structurele problemen die ook het vorige plan tot mislukking gedoemd hebben.

Maar falen is niet het einde van het verhaal.

Net zoals het eerdere plan uitgroeide tot de Abraham-akkoorden, zou dit kunnen uitgroeien tot iets groters: een uitgebreid normalisatieproces, een nieuw regionaal veiligheidskader of diepere economische integratie. In die zin is Trumps oververhitte retoriek misschien niet helemaal misplaatst. Zijn plannen lossen het Israëlisch-Palestijnse conflict misschien niet op, maar ze kunnen wel bredere transformaties in de regio versnellen.

De Amerikaanse president heeft nu twee keer beloofd het script voor vrede in het Midden-Oosten te herschrijven.

De eerste keer eindigde niet met Palestijns-Israëlische verzoening, maar met Arabische normalisatie. De tweede keer staat Gaza centraal en is de moslimwereld er sterker bij betrokken.

Of de aankondiging van deze week "een van de grote gebeurtenissen van de beschaving" wordt, zoals Trump pochte, of slechts een luchtspiegeling, valt nog te bezien. Maar een van de lessen van de Deal van de Eeuw is dat een mislukking nog steeds gevolgen kan hebben. Zelfs als dit plan de oorlog tussen Israël en Hamas niet beëindigt of vrede brengt, kan het, net als zijn voorganger, de regio op manieren hervormen die de architecten aanvankelijk niet hadden voorzien.