Dit artikel is geschreven door Bas Belder , historicus en publicist en voormalig lid van het Europeesche Parlement.
“Du Jude” is als scheldwoord wijdverbreid op Duitse scholen, zo blijkt uit gedegen wetenschappelijk onderzoek. In de klas en op het schoolplein vallen vreselijke verwensingen als “du Judenschwein” of “du Scheissjude”. Hoe ervaren Joodse scholieren en leerkrachten dit dagelijkse antisemitisme?
Tussen 2017 en 2019 nam professor Julia Bernstein (Universiteit Frankfurt) met haar team van onderzoekers 251 interviews af bij Joodse scholieren, bij hun ouders en bij zowel Joodse als niet-Joodse leerkrachten op 171 scholen in Duitsland, om het probleem van antisemitisme op scholen te beschrijven en te analyseren.
Het beeld dat uit het onderzoek oprijst, is ronduit schokkend: bedreigingen, stigmatisering en geweld behoren tot het dagelijkse schoolleven van Joodse leerlingen en leerkrachten in Duitsland. Jodenhaat uit zich in alle vormen van onderwijs en betreft alle maatschappelijke groepen, stelt Bernstein. Zij spreekt ook over een “detaboeïsering”, een ontremming die ze uit de gesprekken heeft gedestilleerd: Hitlergroeten, hakenkruizen en ‘Holocaust-grappen’, zijn aan de orde van de schooldag.
Dat roept de indringende vraag op: Hoe voelt het voor een Joodse scholier(e), Joodse leraar/lerares wanneer:
-een leerling je als lerares toeschreeuwt “Du Jüdin! Du bist Jude”, maar de schooldirecteur met het argument “Je bent toch Jodin, wat is het probleem?” weigert hem te schorsen?
-de geschiedenisleraar na een les over de Holocaust zegt: “En nu, durf allen op te staan die hier Joden zijn!”, en je dan in de klas zit, je niet beweegt, van angst verlamd bent en alleen maar hoopt dat je vriendin niet zegt dat je Joods bent? Als je dus bang bent om als Jood ‘uit te moeten komen’?
-als je in de bus hoort zeggen “bis zum vergasen”, omdat het benauwend heet is en niemand reageert en je bij jezelf denkt: “Stoort dat alleen mij? Wat doe ik hier? Ze hebben niets begrepen!”? En als je daarop terugkomt, heet het dat die woorden niets te maken hebben met de Holocaust. Je vat het helemaal verkeerd op, terwijl je echter gelijktijdig de zin “Ze hebben vergeten je te vergassen” al vaak in je leven hebt gehoord?;
-je als Joodse lerares je tot de schoolleiding wendt met het verzoek iets te ondernemen tegen een op het schoolbord getekend hakenkruis, maar de schoolleider daar vooral “geen zaak” van wenst te maken? Of wanneer vervolgens een leerlinge je vraagt: “Bent u Joods? Onze klasseleraar heeft ons gezegd dat u zo reageert omdat u een Jodin bent!”?
Tussen haakjes: antisemitisme op Duitse scholen is pas de laatste jaren (sinds 2017) vooral in de openbaarheid gekomen door berichtgeving in de media na herhaalde aanvallen op Joodse scholieren. Echter, voor Joodse scholieren en leerkrachten is antisemitisme allang een probleem waarmee zij regelmatig worden geconfronteerd. Dikwijls komt het voor dat hun klasgenoten en leraren dat niet waarnemen, in het bijzonder is dat het geval in situaties waar Jodenhaat wordt geuit met betrekking tot de staat Israël.
Tegen de achtergrond van het publieke taboe op antisemitisme maken verwijzingen naar het Midden-Oostenconflict het mogelijk Joden in het openbaar te kleineren en, erger nog, te demoniseren. Dat gebeurt dan onder de schijn van “Israelkritik”, (“kritiek” op het handelen van de Joodse staat in het Midden-Oostenconflict). “Vaak heet het dan, er zou worden geoordeeld over Israël, maar niet over Joden en Jodendom”, licht Julia Bernstein toe.
Echter, evenzo als in het antisemitische wereldbeeld Joden worden waargenomen en be- en veroordeeld, wordt ook het Midden-Oostenconflict een kristallisatiepunt van antisemitische projecties en verbeeldingen. Ongeacht hoe Israël in een specifieke constellatie handelt, immer geldt de Joodse staat in de dagelijkse perceptie als “agressor” en “oorzaak” van het conflict. Israël belichaamt in deze antisemitische denkwijze “het boze”, de “onderdrukker” van het “goede”, de Palestijnen of de moslims.
De wetenschappelijke bevindingen van Bernstein leiden tot een duidelijke conclusie: het aan Israël opgehangen antisemitisme (“israelbezogener Antisemitismus”) is wijdverbreid en vormt een wezenlijke dimensie van het antisemitismeprobleem op Duitse scholen.
Hoe manifesteert zich dat concreet in het Duitse onderwijs? Ter illustratie enkele praktijkvoorbeelden, het topje van de spreekwoordelijke ijsberg: Heel vulgair kreeg een Joodse leerling het verwijt: “Jullie Joden maken er daaronder, in het Midden-Oosten een stronttroep van!”
Ter duiding: vaak worden Joodse scholieren, ongeacht hun staatsburgerschap of eigen overtuiging, door medescholieren als vertegenwoordigers van Israël gezien en tegen deze achtergrond vijandelijk bejegend, beledigd en ook fysiek belaagd.
Een tweede voorbeeld: Een scholier voegt zijn Joodse klasgenootje tijdens biologieles toe: “Jullie Joden zijn toch stront, kijk maar naar Israël, daar eten soldaten kinderen op.” De knaap beriep zich voor zijn kwetsende opmerking op Turkse nieuwsberichten. Ter duiding: bij scholieren vloeit de antisemitische demonisering vaak voort uit de overdracht van lang bestaande vijandbeelden, lastertaal jegens het Joodse volk, op de staat Israël. Vooral de middeleeuwse rituele-moordlegende keert terug in het Midden-Oostenconflict als aangepast fantasma (hersenschim) van de “kindermoord”. Onder Duitse scholieren is deze bizarre, abjecte antisemitische leugen populair.
Bijzonder bont maakt het een ‘begripvolle’ Duitse docente die beweert dat er een “nichtantisemitische Judenfeindschaft” bestaat. Zij staaft dat onder verwijzing naar een leerlinge die uit Palestina komt: “Het is toch duidelijk dat zij uit totaal andere motieven wat tegen Joden heeft. Die houdt natuurlijk niet van Joden.”
In Duitsland staat antisemitisme op school in elk geval dankzij gewetensvol onderzoek prominent op de publieke en politieke agenda. Nu Nederland nog! Het Nieuw Israëlitisch Nieuwsblad (NIW) heeft de afgelopen weken met een aantal indringende artikelen de urgentie daarvan zonneklaar aangetoond.
Bas Belder, historicus en publicist
Dit artikel is geactualiseerde versie van een eerdere opiniebijdrage aan Reformatorisch Dagblad.
