Screenshot YouTube
We leven in een tijdperk van massale uitsterving, met biologische uitstervingen die voornamelijk worden veroorzaakt door verschillende menselijke acties. Tegelijkertijd met dit proces, en soms zelfs voorafgaand, kan het verlies van soorten uit ons collectieve geheugen en onze aandacht plaatsvinden, met hun verdwijning uit onze samenlevingen, culturen en discoursen - een fenomeen dat we maatschappelijk uitsterven noemen.
Dit proces is vooral uitgesproken voor soorten die al uitgestorven zijn, zeldzaam zijn of op andere manieren geïsoleerd zijn van de samenleving. Onze interacties en ervaringen met dergelijke soorten kunnen verdwijnen, tot het punt dat we collectief worden vergeten. Maatschappelijke uitsterving vormt een uitdaging voor het beheer en het behoud van biodiversiteit, aangezien het publieke bewustzijn van een soort essentieel is voor instandhoudingsacties.
In een artikel, onlangs gepubliceerd in het tijdschrift Trends in Ecology & Evolution, onderzocht een internationale en interdisciplinaire groep wetenschappers het fenomeen van maatschappelijke uitsterving.
Ze ontdekten dat of een soort maatschappelijk zal uitsterven afhangt van vele factoren, waaronder zijn charisma, hoe belangrijk het is voor de samenleving, inclusief zijn symbolische of culturele waarden, of en hoe lang geleden het is uitgestorven, en hoe ver en geïsoleerd zijn verspreidingsgebied is van menselijke nederzettingen en activiteiten.
Maatschappelijke uitsterving vindt niet alleen plaats bij uitgestorven soorten, maar ook bij bestaande soorten, vaak als gevolg van verschillende sociale of culturele veranderingen, bijvoorbeeld door de verstedelijking en modernisering van de samenleving die onze relatie met de natuur radicaal kunnen veranderen, en leiden bijvoorbeeld tot collectief geheugenverlies.
Naarmate meer en meer soorten worden bedreigd, zeldzaam of uitsterven, raken ze ook geïsoleerd van mensen. Dit leidt tot het uitsterven van ervaring - het geleidelijke verlies van onze dagelijkse interacties met de natuur. Naarmate de tijd verstrijkt, kunnen dergelijke soorten volledig uit het geheugen van mensen verdwijnen.
Studies uitgevoerd onder gemeenschappen in het zuidwesten van China en inheemse volkeren in Bolivia hebben bijvoorbeeld aangetoond dat lokale kennis en geheugen van uitgestorven vogelsoorten verloren zijn gegaan. "Dergelijk geheugenverlies kwam op het punt dat mensen die soorten niet eens konden noemen, en zich niet meer herinnerden hoe die soorten eruitzagen, of hun liedjes", legt Dr. Uri Roll uit.van de Ben-Gurion Universiteit van de Negev, co-auteur van de studie. "Op dezelfde manier heeft de uitgestorven Japanse wolf, okami, slechts een paar exemplaren die tegenwoordig in musea te vinden zijn, wat het geheugen van de soort in de Japanse samenleving uitdaagt".
Het omgekeerde kan echter ook voorkomen. "Soorten kunnen ook collectief bekend en opvallend blijven nadat ze zijn uitgestorven, of zelfs populairder zijn geworden", legt Ricardo Correia, onderzoeker aan de Universiteit van Helsinki, een andere co-auteur van de studie uit. "Echter, ons bewustzijn en geheugen van dergelijke soorten wordt geleidelijk getransformeerd, en wordt vaak onnauwkeurig, gestileerd of vereenvoudigd, en losgekoppeld van de werkelijke soort". Een studie toonde bijvoorbeeld aan dat, nadat de Spix' ara in het wild was uitgestorven, kinderen uit lokale gemeenschappen binnen zijn vroegere verspreidingsgebied ten onrechte geloofden dat deze soort in Rio de Janeiro leefde, vanwege zijn verschijning in de animatiefilm 'Rio'.
"Het is belangrijk op te merken dat de meeste soorten eigenlijk niet maatschappelijk kunnen uitsterven, simpelweg omdat ze om te beginnen nooit een maatschappelijke aanwezigheid hebben gehad", zegt Ivan Jarić, hoofdauteur van de studie en onderzoeker aan het Biologiecentrum van de Tsjechische Academie van Wetenschappen. "Dit komt vaak voor bij oncharismatische, kleine, cryptische of ontoegankelijke soorten, vooral bij ongewervelde dieren, planten, schimmels en micro-organismen - waarvan er vele nog niet formeel zijn beschreven door wetenschappers of bekend zijn bij de mensheid. Ze ondergaan in stilte achteruitgang en uitsterven, ongezien door de mensen en de samenlevingen."
Het fenomeen van maatschappelijke uitsterving kan een grote uitdaging vormen voor inspanningen gericht op het behoud van biodiversiteit, omdat het onze perceptie van het milieu en de verwachtingen van zijn natuurlijke staat, zoals wat normaal of gezond is, kan beïnvloeden. Het kan een verkeerd beeld geven van de ernst van de bedreigingen voor de biodiversiteit en de werkelijke uitstervingspercentages en de publieke steun voor instandhoudings- en herstelinspanningen verminderen.
"Het uitsterven van de samenleving kan onze wil om ambitieuze instandhoudingsdoelen na te streven verminderen. Het zou bijvoorbeeld de publieke steun voor pogingen tot her-inplanting kunnen verminderen, vooral als dergelijke soorten niet langer in ons geheugen aanwezig zijn als natuurlijke delen van het ecosysteem", zegt Ivan Jarić en onderstreept het belang van de bevindingen.
Als belangrijkste maatregelen om het uitsterven van de samenleving tegen te gaan, benadrukten de auteurs het belang van gerichte, langetermijn marketingcampagnes en natuurbehoudseducatie om de herinnering aan maatschappelijk uitgestorven soorten te doen herleven, verbeteren en behouden.
