Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem: Onderzoek naar prehistorische botanische kunst in de Levant suggereert dat de oermens al kon rekenen

Botanische motieven uit een opgraving in Arpachiyah, Irak, nu te zien in het British Museum. Foto Yosef Garfinkel

Volgens een nieuwe studie van de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem zouden sommige van de vroegste artistieke uitingen van botanische motieven erop kunnen wijzen dat de mens duizenden jaren voordat hij zijn berekeningen kon opschrijven – of überhaupt iets kon opschrijven – al wiskundig en geometrisch dacht.

In een uitgebreide analyse van oud aardewerk, gepubliceerd op 5 december in het Journal of World Prehistory, onderzochten prof. Yosef Garfinkel en Sarah Krulwich afbeeldingen van bloemen, struiken, takken en bomen op honderden aardewerkfragmenten van de Halafische cultuur uit Noord-Mesopotamië en de noordelijke Levant, daterend van ongeveer 6200-5500 v.Chr.

Ze ontdekten een mate van symmetrie, herhaling en geometrische ordening die duidde op wat zij omschreven als "een geavanceerd begrip van ruimtelijke indeling, lang voordat geschreven getallen verschenen."

Deze patronen laten zien dat wiskundig denken al lang vóór het schrift bestond", voegt Krulwich eraan toe. "Mensen visualiseerden verdelingen, reeksen en evenwicht door middel van hun kunst."

Volgens de twee onderzoekers "weerspiegelt de bloemversiering op Halafiaans aardewerk duidelijk een verfijnde kennis van symmetrie en het vermogen om de cirkel te verdelen in symmetrische eenheden van 4, 8, 16 en. Deze getallen zijn geen toeval."

De vroegere prehistorische kunst richtte zich voornamelijk op mensen en dieren. Het aardewerk uit Halaf markeerde de eerste systematische en visueel verfijnde intrede van de plantenwereld in de menselijke kunstuitdrukking.

Garfinkel en Krulwich documenteerden plantaardige motieven van 29 archeologische vindplaatsen, sommige naturalistisch, andere abstract, die allemaal een bewuste artistieke keuze weerspiegelden.

Prof. Yosef Garfinkel van de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem, tijdens een opgraving in Khirbet a-Ra'i op 8 juli 2019. Foto Amanda Borschel-Dan

Prof. Yosef Garfinkel van de Hebreeuwse Universiteit in Jeruzalem, tijdens een opgraving in Khirbet a-Ra'i op 8 juli 2019. (Amanda Borschel-Dan

De onderzoekers voegen eraan toe: "Niemand lijkt te hebben opgemerkt dat dit een van de vroegste en meest uitgebreide toepassingen van plantaardige motieven ter wereld is, en de vroegste in het Nabije Oosten."

"Deze vazen ​​vertegenwoordigen het eerste moment in de geschiedenis waarop mensen ervoor kozen de botanische wereld af te beelden als een onderwerp dat artistieke aandacht waardig was", merken ze op. "Het weerspiegelt een cognitieve verschuiving die verbonden is met het dorpsleven en een groeiend bewustzijn van symmetrie en esthetiek."

De motieven variëren van eenjarige, kortbladige planten met twee bladeren, een hoge stengel en een bloem, tot kleine bloemen met vier bloemblaadjes, een "nauwkeurig uitgevoerde" tekening van een enkele grote bloem, afgebeeld in een symmetrische schikking die typisch is voor planten uit de Compositae (mammoet)familie, en een boom met bladerrijke of symmetrische takken die zijdelings uit een centrale stam groeien.

De enorme verscheidenheid aan planten op het aardewerk "wijst op een bewustzijn van de gehele botanische wereld, van planten van verschillende groottes tot diverse plantendelen zoals takken en bloemen", aldus het artikel, dat eraan toevoegt dat "de motieven werden gekozen vanwege hun schoonheid en waarschijnlijk hun aangename symmetrie".

Kleine bloemen met vier bloemblaadjes in zwarte vierkantjes van een dambordpatroon. Foto Yosef Garfinkel

"Het vermogen om de ruimte gelijkmatig te verdelen, zoals weerspiegeld in deze bloemmotieven, had waarschijnlijk praktische wortels in het dagelijks leven, zoals het delen van oogsten of het toewijzen van gemeenschappelijke velden," zegt Garfinkel.

Geen van de afbeeldingen toont eetbare gewassen, wat volgens de onderzoekers suggereert dat het doel eerder esthetisch dan agrarisch of ritueel was. Bloemen, zo merken de auteurs op, worden geassocieerd met positieve emotionele reacties, wat hun prominentie zou kunnen verklaren.