'Herdenking herdenken' - een column van Marcia van Gelderen

Screenshot YouTube

Overal in het nieuws is al breeduit aangekondigd dat de Nationale herdenking op 4 mei op de Dam zal worden verstoord, de vraag is alleen nog hoe dat zal gebeuren.

Gelukkig zijn hiervoor in de media meerdere passende suggesties gedaan voor de zoveelste beroepsquerulant of pro- Palestinaschreeuwer die nog een demonstratie en/of publiciteit zocht. En om de leegte te vullen werd daarna weer de discussie opgevoerd ‘waar je aan moet denken’, tijdens de twee minuten op 4 mei. En ‘of dat wel mocht gaan’ over de ellende in Gaza.

Het is om mistroostig van te worden, de giftigheid en agressie waarmee de herdenkingen die betrekking hebben op de Tweede Wereldoorlog dit jaar ter discussie worden gesteld en worden ondermijnd.

Misschien ben ik te zwartgallig (het antisemitisme is niet meer bij te benen en het nalaten van het stellen van grenzen aan al die pro-Palestina adepten laat zijn sporen na in mijn mentale welbevinden) maar ik denk dat wat nu gebeurt een opmaat is om met deze nationale traditie van de 4 mei herdenking te breken. Ook deze jaarlijkse gebeurtenis, de Nationale 4 mei herdenking, zal gaan verdwijnen en ‘aangepast worden’, geheel in lijn met de discussies en protesten rondom de Nationale herdenking van de Februaristaking. De volgende herdenkingen zullen heel anders verlopen, steeds meer verschraald als het gaat om de inhoud, om wat en wie wij herdenken. Het zal verworden tot platitudes, een met de lippen beleden meeleven naar ‘slachtoffers overal ter wereld, van elke oorlog’. Het zal dan niet meer gaan om de grootschalige industriële vernietiging van een volk, ons volk, hoe dat in godsnaam heeft kunnen gebeuren en welke lessen we eruit kunnen leren voor de toekomst.

Uiteindelijk zullen de Joden alleen, in besloten kring en met door henzelf betaalde bewaking, hun vermoorde familieleden gaan herdenken.

Ik zei het al: ik ben zwartgallig de laatste weken.

Ik dacht terug aan de 4 mei herdenkingen die ik gedurende mijn 63 jaar heb meegemaakt.

Als ik Joden over hun familieproblemen spreek die, net als ik, zijn opgegroeid in een gezin waarin de Tweede Wereldoorlog heeft huisgehouden en veel sporen heeft nagelaten of mensen die in een gezin zijn opgegroeid waarvan een (of beide) ouders in het verzet zaten, of burgerslachtoffers, hoor ik meestal ook over hun ervaringen met de 4 mei herdenkingen.

Veel mensen die de oorlog hebben overleefd konden niet spreken over wat ze hadden meegemaakt, of spraken hier juist buitensporig veel over. In deze gezinnen werd het verdriet en de pijn van de ouders vaak feilloos aangevoeld door de kinderen die in deze gezinnen opgroeien. Veel kinderen voelden al van jongs af aan rond 4 mei dat er iets belangrijks ging gebeuren in het gezin omdat hun ouders ontregelden. En de dag zelf werd zonder uitzondering door iedereen als zwaar beleefd; veel emoties, al of niet onderdrukt, kwamen dan naar boven.

Mijn moeder, wiens familie bijna helemaal is uitgemoord in vernietigingskampen, was op de dagen voor 4 mei altijd afwezig, op de dag zelf trok ze zich terug en moest je haar beslist niet lastigvallen. Om 20.00 uur was ze geëmotioneerd en de dagen na 4 mei stampte ze weer woedend rond. We wisten allemaal waar dat door kwam en wensten dagen tevergeefs dat haar ouders, nichtjes, neven en ooms en tante nog in leven waren.

Ik weet nog hoezeer ik ervan onder de indruk was dat op 4 mei al het verkeer ruim voor 20.00 uur stil stond, mensen zorgden op tijd thuis te zijn voor dit nationale moment. Als kind keek ik op de straten of mensen zich hier wel aan hielden. En ja hoor, iedereen leek mee te leven en was keurig op tijd thuis. Ik herinner me hoe ontroerd ik was toen een dierbare vriendin mij een keer belde op 4 mei, ruim na 20.00 uur, om te horen hoe het met mij ging. Het voelde als een meeleven met het verdriet in onze familie dat er nooit was geweest. Tijdens de 4 mei herdenkingen in mijn buurt ben ik telkens weer blij dat ik er niet alleen sta bij het monument, en daar ook jongeren zie met hun oma’s en opa’s.

Onlangs keek ik naar namen van velen die nu op struikelstenen vermeld staan, en besefte weer eens hoe, naast de familie van mijn moeder, hele families uitgemoord zijn. En met die hele families verdwenen ook hun bijzondere namen en beroepen uit ons leven, zoals de families Spetter, Beugeltas, Blindeman. Hoe ouder ik word, hoe meer ik persoonlijk verbinding voel met wat in de Tweede Wereldoorlog is gebeurd. Mijn 90-jarige oom heeft dit jaar voor het eerst in zijn leven op de televisie naar de Nationale Holocaust Herdenking van het Auschwitz comité kunnen kijken en belde me daarna in tranen op. Het kijken had hem opgelucht. In Auschwitz zijn zijn moeder en vele andere familieleden vermoord.

Laten we elkaar vasthouden, verbinding blijven zoeken met elkaar en blijven herdenken zoals het voor onszelf het best voelt. En laten we ons deze momenten vooral niet ontnemen door die nare lui die dat wat we delen, willen versjteren.

Wij hebben herdenken nodig om te kunnen verwerken wat is gebeurd.