Israëlische onderzoekers vinden watertechnologie uit de 15e eeuw wat een impuls gaf aan de suikerindustrie in het noorden van Israël

Professor Amos Frumkin van de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem en een team van Israëlische onderzoekers hebben in een in oktober 2025 gepubliceerd onderzoek een 15e-eeuws tunnelsysteem in de Beit She'an-vallei beschreven dat onder de heerschappij van de Mammelukken werd gebouwd. De studie benadrukt de technologische vindingrijkheid erachter. Foto Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem

Een nieuw onderzoek toont aan dat het Mamelukkenrijk ongeveer 600 jaar geleden een reeks tunnels heeft aangelegd in de buurt van de Amalstroom in de Beit She'anvallei. Deze tunnels waren bedoeld om suikermolens van stroom te voorzien. Dit blijkt uit nieuw onderzoek. Dit onderzoek werpt nieuw licht op de geavanceerde technische vaardigheden van de Mamelukken en hun diepgaande kennis van de lokale omgeving.

Een team van Israëlische wetenschappers, waaronder archeologen en aardwetenschappers, documenteerde het tunnelsysteem in het Gan Hashlosha National Park, bekend om zijn natuurlijke poelen en bronnen. De resultaten van hun onderzoek, waaronder de datering van de tunnels door analyse van hun stalactieten, werden eerder deze maand gepubliceerd in het tijdschrift Water History.

"Het Mamelukkenrijk ontstond in Egypte, waar ze konden profiteren van het water van de Nijl", aldus prof. Amos Frumkin van het Instituut voor Aardwetenschappen aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem, hoofdauteur van de studie. "Toen ze het land Israël bereikten, slaagden ze erin hun watertechnologie aan te passen aan de lokale omstandigheden. We hebben een nieuwe kijk op hoe ze dat deden."

De Mamelukken waren een kaste van voormalige tot slaaf gemaakte moslimsoldaten die tussen de 13e en de 16e eeuw over Egypte en de Levant heersten , toen ze werden verslagen door de Ottomanen. De Mamelukken erkenden het belang van water als schaarse hulpbron in een groot deel van hun rijk en werden experts in het efficiënt benutten van beken, rivieren en andere waterlopen.

"De Mamelukken begrepen het cruciale belang van water voor hun samenleving en voor het behoud van hun macht, en watercultuur speelde een belangrijke rol tijdens hun periode in de Levant", schrijven de onderzoekers in het artikel. "De Mamelukken investeerden fors in irrigatiesystemen en waterbeheertechnieken om de landbouwopbrengst te verhogen, wat de teelt van handelsgewassen en de voedselproductie mogelijk maakte om de groeiende stedelijke bevolking te ondersteunen."

Een van hun belangrijkste expertisegebieden was het gebruik van water als energiebron.

"De Mamelukken maakten uitgebreid gebruik van watermolens om diverse producten te malen", leggen de onderzoekers uit. "De introductie en verbetering van wateraangedreven machines illustreren de technologische vooruitgang van die tijd. De werking van watermolens vereiste vaak samenwerking van de gemeenschap en lokaal bestuur."

Gan Hashlosha National Park, nabij Beit She'an, gezien op 14 oktober 2024. Foto ToI

In tegenstelling tot andere gebieden in het land Israël, beschikt de Beit She'an-vallei over een aantal relatief belangrijke waterbronnen, waardoor het minder droog is dan andere regio's, merkte Frumkin op.

Het water uit de Amalstroom was echter te zout om te drinken of voor de landbouw, maar niet om er landbouwinstallaties mee te laten draaien.

"Het zoute water was niet geschikt voor de landbouw, en daarom gebruikten de Mammelukken het om molens voor de suikerindustrie te laten draaien", vertelde Frumkin aan The Times of Israel in een telefonisch interview.

Bovendien wisten de projectontwikkelaars hoe ze de morfologische kenmerken van het gebied optimaal konden benutten en onnodige infrastructuur konden vermijden.

"Ze bouwden geen openlucht-aquaducten, wat een enorme uitdaging is, maar hakten in plaats daarvan ondergrondse tunnels uit om het water naar de molens te leiden", aldus Frumkin. "Zo maakten ze optimaal gebruik van het gebied."

De onderzoekers dateerden de tunnels, die tientallen meters lang waren, door drie stalactieten te analyseren die waren ontstaan ​​doordat er water door de daken sijpelde. Ze gebruikten het uranium-thoriumdateringssysteem, dat de leeftijd van een gesteente bepaalt door de uraniumisotopen en hun verval te meten.

"We ontdekten dat ze dateren uit de 14e of 15e eeuw", aldus Frumkin.

Een late Mamluk-lamp (gebruikt tot de 16e eeuw n.Chr.) gevonden in een tunnelsysteem in de Beit She'an-vallei in Noord-Israël, gedocumenteerd in een onderzoek gepubliceerd in oktober 2025. Foto Dror Segal/Museum voor Regionale en Mediterrane Archeologie, Gan Ha-Shelosha, Israël

Ook een olielamp uit de late Mameluk-periode hielp de onderzoekers bij het bevestigen van de datering op basis van de typologie.

Hoewel de watervoorziening die de tunnels garandeerden ook voor andere landbouwdoeleinden gebruikt zou kunnen zijn, zoals voor meelmolens, benadrukken de wetenschappers dat de datering erop wijst dat het water werd gebruikt om suikerfabrieken aan te drijven.

"De 14e en 15e eeuw worden gekenmerkt door een zeer ontwikkelde suikerindustrie", aldus Frumkin.

Suiker was een cruciaal product in de Mamelukkenperiode. Zowel de teelt van suikerriet als de productie van het eindproduct vereisten veel water: om de oogst te persen en de suiker te verkrijgen, en om de infrastructuur schoon te houden.

Volgens historische bronnen was de Beit She'an-vallei een van de belangrijkste productiecentra van het Mameluk-rijk.

Volgens onderzoekers is de teelt van suikerriet begonnen met de verovering van het land door de moslims in de 7e eeuw en bereikte het mogelijk zijn hoogtepunt onder de kruisvaarders en de Mamelukken.

"Beschrijvingen van de omvangrijke suikerrietteelt in de Bet She'an-vallei komen veelvuldig voor in de werken van christelijke en Arabische historici", schrijven de wetenschappers in het artikel.

"Een van de grootste centra voor suikerrietteelt in de Bet She'an-vallei lag waarschijnlijk op het grondgebied van een kruisvaardersfort, gevonden op een heuvelrug ten zuiden van Tell Bet She'an", aldus de krant. "Nadat de kruisvaarders in de 13e eeuw door de Mamelukken waren verdreven, werd het fort niet langer gebruikt voor verdediging en werd het een grote suikerfabriek. Er zijn suikerproductie-installaties gevonden, zowel bij het fort zelf als in de nabijgelegen regio. In de grondlaag die het fort bedekte, werden duizenden kommen met suikerkristallisatie ontdekt."

Volgens Frumkin kwam de suikerproductie in het gedrang toen het Ottomaanse Rijk de macht overnam, en tegenwoordig importeert Israël bijna al zijn suiker. Egypte blijft echter een belangrijk suikercentrum, met een productie van meer dan 2,5 miljoen ton vorig jaar, volgens officiële gegevens.

De meest zichtbare archeologische resten van molens langs de Amalstroom zijn afkomstig van meelmolens uit de late Ottomaanse periode (16e-20e eeuw). Onderzoekers vermoeden echter dat er ook oudere resten zijn die dateren uit de Mameluk-periode en die werden gebruikt voor de suikerproductie.

"De Mamelukken maakten geavanceerde economische berekeningen over waterbronnen en investeerden aanzienlijk in infrastructuur voor exportindustrieën in plaats van alleen in levensonderhoud", schreven de onderzoekers in het artikel. "De bevindingen tonen ook aan dat het begrijpen van de watergeschiedenis verder moet kijken dan de zichtbare overblijfselen van aquaducten en dammen om minder zichtbare maar even belangrijke infrastructuur zoals deze tunnels te vinden."