In september 2022 werd het schilderij van Wassily Kandinsky "Gezicht op Murnau met kerk" teruggegeven aan de afstammelingen van een joodse kunstverzamelaar die in de Holocaust werd vermoord. Foto Publiek domein
Een Nederlandse commissie belast met het beoordelen van en handelen naar aanleiding van claims over kunstwerken die voor en tijdens de Holocaust van Joden zijn gestolen, heeft bepaald dat een schilderij van Wassily Kandinsky moet worden teruggegeven aan de familie van de Joodse vrouw die het waarschijnlijk bezat vóór de Holocaust, schrijft Cnaan Liphshitz in Jewish Telegraph Agency.
De familie van Johanna Margarethe Stern-Lippmann, die in 1944 in Auschwitz werd vermoord, zou het bezit moeten terugkrijgen van 'Blick auf Murnau mit Kirche' of 'Gezicht op Murnau met kerk', een abstract werk dat de Nederlandse stad Eindhoven sindsdien 1951 bezit en heeft het volgens de Nederlandse Restitutiecommissie tentoongesteld in zijn kunstmuseum.
Het besluit keert een eerder in 2018 genomen besluit, waarin de commissie vaststelde dat er niet genoeg bewijs was om aan te tonen dat Stern-Lippmann het schilderij in bezit had gehad nadat de nazi's de macht hadden overgenomen, om te bewijzen dat ze het eigendom onder dwang had opgegeven.
Eerder deze maand oordeelde de commissie dat er nieuw bewijs was opgedoken om de claim van de familie op het schilderij te staven. Omdat Stern-Lippmann, een vooraanstaand kunstverzamelaar en handelaar vóór de Holocaust, joods was, zonder enig bewijs dat ze het schilderij vrijwillig had verkocht voorafgaand aan de nazi's, was het passend om aan te nemen dat "Gezicht op Murnau met kerk" onder dwang had opgegeven.
"We zijn verheugd dat de Kandinsky aan ons is teruggegeven", aldus nazaten van Stern-Lippmann in België, Nederland en de Verenigde Staten in een verklaring. De familie, die eerder werken heeft laten restaureren door Frankrijk, had geprotesteerd tegen het besluit van de commissie in 2018.
De Stolpersteine, of struikelsteen, voor Johanna Margarethe Stern-Lippmann buiten het huis dat ze in 1938 in Potsdam, Duitsland, ontvluchtte. De kunstverzamelaar werd vermoord tijdens de Holocaust. (Met dank aan PantherStix/Wikipedia)
"Het schilderij had vroeger een prominente positie in het huis van onze (over)grootouders en vertegenwoordigt een groot deel van het verhaal van onze familie", aldus de familieleden. "Het is nu een belangrijk moment dat het bij ons terugkomt. Het zal de negen directe familieleden die zo tragisch zijn vermoord niet terugbrengen, maar het is een erkenning van het onrecht dat wij, en zovelen zoals wij, hebben doorstaan.”
De terugkeer van het schilderij is de laatste in een reeks van beslissingen in Nederland ten gunste van de afstammelingen van joden die kostbare kunst verloren tijdens het naziregime.
Een beroemd zeeschilderij werd in mei uit de zalen van het Nederlandse parlement verwijderd in afwachting van een eigendomsclaim, terwijl het Stedelijk Museum eerder dit jaar het bezit van een van zijn Kandinsky schilderijen teruggaf aan de familie van de joodse vrouw die zei dat ze het vóór de Holocaust.
De vraag hoe om te gaan met kunstwerken met eigendomsclaims van de families van joden die werden vervolgd en in veel gevallen vermoord door de nazi's, heeft de kunstwereld en de juridische autoriteiten lange tijd gekweld. Hoe om te gaan met geroofde kunst; op dat moment zei de organisator van de conferentie, de Amerikaanse staatssecretaris Stuart Eizenstadt, dat Frankrijk 2000 geroofde werken bezat en er slechts drie had teruggegeven.
Nederland – waar de binnenvallende Duitsers en hun collaborateurs in 1940 veel joden aantroffen die jaren eerder uit nazi-Duitsland waren gevlucht – had in 1997 al zijn eerste restitutiecommissie gevormd, maar nam de principes over die tijdens de conferentie van Washington waren vastgelegd toen het de Adviescommissie bijeenriep over de beoordeling van restitutieverzoeken in 2001.
De commissie heeft zo'n 170 adviezen uitgebracht, veelal bindende uitspraken, die betrekking hebben op zo'n 1.500 punten. Van de bindende uitspraken waren er 84 geheel of gedeeltelijk in het voordeel van verzoekers en 56 wezen de claim volledig af.
In de loop van de tijd heeft de ooit zo sterke reputatie van Nederland op het gebied van het teruggeven van geroofde kunst geleden onder de unieke benadering van de Nederlandse rechterlijke macht om de belangen van erfgenamen af te wegen tegen die van musea die geïnteresseerd zijn in het tentoonstellen van belangrijke kunstwerken die toevallig door de nazi's zijn gestolen.
De "gewogen interesse"-benadering heeft kritiek gekregen in een land waar wijdverbreide samenwerking een belangrijke reden was voor het hoogste sterftecijfer dat door de nazi's in bezet West-Europa werd bereikt. Een aantal vooraanstaande collecties waarvan algemeen werd aangenomen dat ze van joden waren geroofd, bleven als gevolg van de aanpak in het bezit van Nederlandse musea.
In december 2020 kondigde de commissie een "herijking en intensivering" aan van haar inspanningen om gerechtigheid te bieden in zaken die verband houden met roofkunst, waaronder het doen van systematisch onderzoek naar de oorlogsgeschiedenis van kunstwerken, en vooral die in het bezit van musea en openbare instellingen.
De vier uitspraken die sindsdien zijn aangekondigd, waren allemaal in het voordeel van Joodse families die hun bezit wilden terugvorderen.
"Gezicht op Murnau met kerk" is de nieuwste en belangrijkste onder hen. Geschilderd door de beroemde Russisch-Franse abstracte kunstenaar Wassily Kandinsky, was het een middelpunt van de collectie van het Eindhoven Museum, te beginnen toen het museum het in 1951 verwierf van een handelaar waarvan bekend is dat hij in geroofde kunst handelde. De foto is niet langer zichtbaar op de website van het museum, hoewel beschrijvingen van verschillende exposities waarin hij te zien was, dat nog steeds zijn.
Hoeveel kunstwerken er in Nederland en daarbuiten precies zijn geroofd, blijft onduidelijk. Andere Joodse families verkochten voor een schijntje waardevolle kunst om geld te genereren om de nazi's te ontvluchten, of lieten hun werken achter terwijl ze ontsnapten. Andere families verloren hun kunst toen Joodse families van hun bezittingen werden beroofd en vervolgens werden vermoord. Ongeveer 80% van de Nederlandse joden, waaronder veel rijke Duitsers die daar voor de nazi's waren gevlucht, werden tijdens de Holocaust vermoord.
Niet alleen de Restitutiecommissie doet in Nederland onderzoek naar de herkomst van mogelijk geroofde kunst. Een taskforce die onderzoek doet naar de herkomst van de 3.500 kunstwerken die eigendom zijn van de Nederlandse overheid, heeft een aantal werken aangemerkt als moeten worden onderzocht.
In een opmerkelijk geval vestigde de taskforce de aandacht op 'Vissenboot bij de kust' van Hendrik Willem Mesdag, een bekende zeeschilder, die lang in het Nederlandse parlement hing als herinnering aan de complexe relatie van Nederland met het water.
Het schilderij "Vissenboten in de buurt van de kust" in het Nederlandse parlement in Den Haag, Nederland. (Met dank aan de Eerste Kamer)
Maar het schilderij uit 1891 van schepen die harde wind trotseren, is afgelopen voorjaar van de muren van de Eerste Kamer verwijderd, in afwachting van een onderzoek naar de herkomst, meldde Omroep West in mei.
De voorzitter van de Tweede Kamer, Vera Bergkamp, zei dat het onderzoek een "morele plicht" was en dat ze, nadat ze informatie had gekregen die erop duidde dat het was gestolen van een joodse familie, had besloten het schilderij in bewaring te geven in afwachting van de uitslag van het onderzoek. de sonde.
De vrijwillige verwijdering is een krachtig symbool van de verschuivende getijden rond de repatriëring van kunst met publieke waarde. In maart heeft het Stedelijk Museum, een gemeentelijke instelling van de gemeente Amsterdam, eindelijk een schilderij teruggegeven dat was geplunderd, maar dat volgens de gewogen aanpak in het bezit van het museum kan blijven.
Het werk, "Painting with Houses", ook van Kandinsky , was een symbool geworden voor de vermeende onrechtvaardigheid van de gewogen aanpak, die de diefstal erkende maar de rechtmatige eigenaars het bezit ontkende van wat hun familie had verloren.
Toeristen bekijken een omstreden werk van Wassily Kandinsky, "Painting with Houses", in het Stedelijk Museum in Amsterdam, 10 juli 2019. (Cnaan Liphshiz)
Het Stedelijk heeft het in opdracht van de burgemeester teruggegeven na een langdurige juridische strijd tegen nazaten van wijlen Holocaustoverlevende Irma Klein. Haar familie had het schilderij tijdens het nazitijdperk onder dwang rechtstreeks aan het Stedelijk verkocht voor het equivalent van $ 1.600. Nu wordt aangenomen dat het een bedrag van acht cijfers waard is.
Het was verreweg het bekendste geval van roofkunst in het publieke domein in Nederland, maar het is niet de enige. Volgens RTL vinden er herkomstcontroles plaats van aanvullende werken in het parlement en in musea in heel Nederland.
De repatriëring van geroofde werken gaat door in andere Europese landen, waar voor en tijdens de Holocaust grote hoeveelheden kunstwerken van Joodse verzamelaars zijn gestolen. In Duitsland hebben drie musea in juli, in een beweging die niets met de onderzoeken in Nederland te maken heeft, vijf schilderijen teruggegeven aan erfgenamen van Carl Heumann, een joodse bankier en kunstverzamelaar uit Keulen die de Tweede Wereldoorlog niet heeft overleefd, meldt de nieuwssite Br23.
