Nederlands team in Suriname digitaliseert 100.000 documenten om de Joodse geschiedenis in het Caribisch gebied te bewaren

Buitenaanzicht van de synagoge, rechts, in Paramaribo, Suriname. Foto AP

De brand die in april aanzienlijke schade aanrichtte aan historische gebouwen in de hoofdstad van Suriname, was niet de enige bedreiging voor de nabijgelegen Neveh Shalom-synagoge, meldt het The Associated Press (AP) .

Terwijl de brandweerlieden vochten om het historische stadscentrum van Paramaribo , dat op de Werelderfgoedlijst van UNESCO staat, te redden, waren de vrijwilligers van de synagoge druk bezig met het scannen van duizenden archiefdocumenten in een poging de geschiedenis te bewaren van de duizenden Joden die de Surinaamse hoofdstad al sinds de 18e eeuw hun thuis noemen.

De brand was onder controle voordat deze de synagoge bereikte, maar was wel onderhevig aan andere bedreigingen, waaronder het tropische klimaat, insecten en de tand des tijds. Het was een herinnering aan hoe kwetsbaar de 100.000 historische documenten waren, die tientallen jaren op pagina's in archiefkasten waren bewaard, en hoe belangrijk het behoudsproject was.

Een groep Amerikaanse rabbijnen tijdens Pesach in de Paramaribo synagoge. Foto AP

De digitalisering van de geboorteakten, landverkopen en correspondentie werd geleid door de Nederlandse wetenschapper Rosa de Jong. Zij gebruikte het archief als onderdeel van een promotieonderzoek naar de manier waarop Joodse vluchtelingen de verschrikkingen van de Tweede Wereldoorlog ontvluchtten naar het Caribisch gebied , waaronder het kleine Zuid-Amerikaanse land Suriname.

"Ik voelde dat mijn werk gepaard ging met de verplichting om het verleden waarop ik mijn carrière opbouwde, te behouden", vertelde De Jong aan The Associated Press.

Toen De Jong vorig jaar haar academisch onderzoek aan de Universiteit van Amsterdam afrondde, zag ze een kans om terug te keren naar Suriname en daar de dossiers veilig te stellen die cruciaal waren voor haar werk.

Ze regelde de financiering voor camera's, harde schijven en reiskosten en keerde terug naar Suriname met als doel om scans van hoge kwaliteit te maken van de honderden folianten die de synagoge bezat.

Rosa de Jong, links, en Lilly Duijm poseren voor de dozen met documenten uit het archief in Paramaribo, Suriname, vrijdag 2 mei 2025. Foto AP

Het resultaat is meer dan 600 gigabyte aan data opgeslagen op meerdere harde schijven. Eén daarvan zal worden gedoneerd aan het Nationaal Archief van Suriname om te worden opgenomen in hun digitale collecties.

De archiefdocumenten laten zien hoe Suriname een knooppunt was van het Joodse leven in Amerika. De Britten die de regio koloniseerden, gaven Joden politieke en religieuze autonomie toen ze in 1639 voor het eerst naar Suriname verhuisden om tabaks- en suikerrietplantages te beheren.

Toen de Nederlanders de kolonie overnamen, zetten ze deze praktijk voort. Toen Joden uit andere delen van Amerika werden verdreven, vluchtten ze vaak naar Suriname.

Op kerstavond 1942 kwamen ruim honderd Joodse Nederlanders in Paramaribo aan, op de vlucht voor de verschrikkingen van de Holocaust.

Liny Pajgin Yollick, toen 18, was een van hen. In een mondeling geschiedenisproject voor het United States Holocaust Memorial Museum beschreef ze de opluchting die ze voelde toen ze in Suriname aankwam, terwijl ze een bekend liedje hoorde.

"Ik weet nog dat het ochtend was en dat ze het Nederlandse volkslied voor ons speelden toen we aankwamen, en iedereen huilde. We waren erg emotioneel toen we dat hoorden, want velen van ons hadden nooit gedacht dat we het ooit nog zouden horen," zei ze.

Ronnay Reeder, links, en Rosa de Jong scannen beelden in Paramaribo, Suriname. Foto Ap

Toen Nederland drie jaar later bevrijd werd van de nazi-Duitse bezetting, verscheen Teroenga, het tijdschrift voor de Joodse gemeenten in Suriname, onder de kop "Bevrijding". Het archief van Neveh Shalom bevat een exemplaar van elke editie van Teroenga.

Een sleutelfiguur in het conserveringsproject van De Jong is de 78-jarige Lilly Duijm, die ruim twintig jaar verantwoordelijk was voor de dossiers met documenten van het archief.

Geboren in Suriname, verhuisde ze op 14-jarige leeftijd naar Nederland, waar ze uiteindelijk verpleegkundige werd. Maar in 1973, vlak voordat de kolonie onafhankelijk werd, keerde ze terug naar haar vaderland en haar vier kinderen groeiden op in Paramaribo.

Zij weet beter dan wie ook hoe waardevol het archief was.

"Ik heb tegen de gemeente gezegd: zolang het archief er nog is, zal ik niet sterven. Zelfs al word ik 200 jaar oud", vertelde ze met tranen in haar ogen aan AP. "Dit is het bewaren van de geschiedenis van mijn volk."