De Portugese inquisitie, die begon in 1536 en werd afgeschaft in 1821. Foto met dank aan de Nationale Bibliotheek van Israël
De Nationale Bibliotheek van Israël heeft een 18e-eeuws document met details over de activiteiten van de Portugese inquisitie, die mensen bestrafte voor het handhaven van Joodse tradities en het begaan van andere overtredingen.
Het document bevat ongeveer 60 pagina's en beschrijft de eerste 130 jaar van de activiteit van het Inquisitietribunaal, voornamelijk in Lissabon. Deze pagina's documenteren de processen die werden gevoerd door de inquisiteurs, die vaak hele families van bekeerlingen ondervroegen die ervan beschuldigd werden in het geheim door te gaan met het praktiseren van het jodendom.
Het bewijs van de tribunalen in Lissabon springt uit de pagina's van het ingebonden manuscript dat door het Centraal Archief is ontdekt. Getiteld Memoria de todos os autos da fé que setem feito em Lisboa ("An Accounting of All the Autos-da-Fé that Took Place in Lissabon"), het bevat tientallen pagina's in het Portugees die beknopt de autos-da-fé documenteren die tussen 1540-1669 in de Portugese hoofdstad werd gehouden, met een korte vermelding van processen die plaatsvonden in de stad Tomar.
Naast de exacte data en locaties van de processen noemt het manuscript de namen van de priesters die de preken hielden. De preken dienden als een middel om religieuze discipline onder de christelijke massa's aan te moedigen en vormden een belangrijk onderdeel van het proces, zozeer zelfs dat ze later werden gedrukt en apart verspreid als een verdere vorm van herdenking.
Het manuscript bevat ook de aantallen mannen en vrouwen die van ketterij worden beschuldigd en vermeldt het aantal mensen dat op de brandstapel is verbrand. Onder degenen die werden vervolgd, bevonden zich „nieuwe christenen” die van „judaïsering” werden beschuldigd. Toch blijkt uit de recent ontdekte pagina's dat de religieuze praktijk niet de enige reden was voor de vervolgingen. 'Oude christenen' (beklaagden die uit families kwamen zonder enige joodse achtergrond) werden veroordeeld voor sodomie, bigamie, bezit van verboden boeken en heiligschennis. De straf die op de pagina's wordt genoemd, is ballingschap aan boord van "een galeischip", wat in wezen slavenarbeid betekent.
Titelpagina van de auto-da-fé-preek van de priester Phillippe Moreira, gedrukt in 1646, het Centraal Archief voor de Geschiedenis van het Joodse Volk. Foto Nationale Bibliotheek van Israël
Opgemerkt moet worden dat door de eeuwen heen de meeste anusim in Portugal elk teken van hun Joodse wortels hebben achtergelaten dat hen zou kunnen verraden - besnijdenis, onderdompeling in de mikwe en het vieren van Joodse feestdagen. Sommigen bleven echter in het geheim Joodse rituelen in hun huizen in acht nemen, of herdachten feestdagen, vaak een aantal dagen na de werkelijke datum.
Om de inquisiteurs bijvoorbeeld in verwarring te brengen, vierden sommigen in het geheim Jom Kippoer en Pascha te laat, of staken Shabbat kaarsen aan in aardewerken vaten om de vlammen te verbergen. Kinderen onder de 12 jaar mochten deze clandestiene religieuze ceremonies niet bijwonen om te voorkomen dat ze geheimen zouden onthullen die hun familie zouden kunnen verraden.
Deze ontdekkingen werpen licht op de realiteit van een complex hoofdstuk van de joodse geschiedenis en op de toewijding van het Iberische jodendom aan het naleven van religieuze voorschriften, zelfs in de moeilijkste tijden.
