Foto Begin-Sadat Center / GPO
Opmerking: dit is een vertaalde versie van een toespraak die Elyakim Rubinstein op 6 januari 2023 heeft gehouden op een conferentie van de Movement for Quality Government in Israël.
De verzwakking van het rechtssysteem die zou voortvloeien uit de inwerkingtreding van de voorstellen van minister van Justitie Yariv Levin zou een verzwakking van de staat Israël betekenen. De minister moet zijn voorstellen grondig bespreken met de voorzitter van de Hoge Raad en openbare juristen en zijn voorstel over 'vertrouwensposities' met een open geest onderzoeken.
De staat Israël – het prachtige succesverhaal van de inzameling van de ballingen, met hun lange geschiedenis van problemen – is een prachtig bewijs van het Joodse uithoudingsvermogen en de voorzienigheid. We moeten die staat met alle waakzaamheid handhaven als Joods en democratisch. Het Israëlische rechtssysteem is eerlijk, niet-politiek en een van de grootste successen van het land. Het mag niet worden ondermijnd.
De Hoge Raad is een strategisch bezit van de staat, een beschermend vest tegen de internationale gerechtshoven in Den Haag. Het raamwerk van juridisch advies in de ministeries heeft over het algemeen alle Israëlische regeringen loyaal en onpartijdig gediend.
Geen enkel systeem is vrij van tekortkomingen of vrijgesteld van tekortkomingen, maar het verzwakken van het systeem op de manier die wordt geïmpliceerd door de voorstellen van minister van Justitie Yariv Levin zou neerkomen op het verzwakken van de staat Israël zelf.
Wat zijn deze voorstellen en waarom zijn ze zo problematisch? Ik zal ingaan op vier hoofdaspecten van de veranderingen waar Levin om vraagt.
De samenstelling van de gerechtelijke selectiecommissie
De Israëlische benadering, die 70 jaar geleden ontstond in de Rechterswet van 1953, is een wereldwijd erkende prestatie. De samenwerking tussen de overheid, de Knesset, de Orde van Advocaten en de Hoge Raad heeft geleid tot hoogwaardige en professionele vonnissen. Waarom een stuk gereedschap repareren dat niet kapot is? Natuurlijk kunnen er van tijd tot tijd mislukte afspraken zijn, maar over het algemeen is dit een succesverhaal.
Het is niet zo dat rechters zichzelf kiezen en dat er geen protocol is voor vergaderingen. Er vindt overleg plaats tussen alle leden van de commissie en er is een protocol. Soms is er consensus, maar dit gaat bijna nooit ten koste van de kwaliteit en de professionaliteit van de commissie is steeds zichtbaar. Er wordt ook naar gestreefd, in de geest van het Zamir-comité in zijn tijd, om de verschillende facetten van de Israëlische samenleving te weerspiegelen.
Minister Levin stelt nu voor om persoonlijk twee vertegenwoordigers aan te stellen ter vervanging van de vertegenwoordigers van de Orde van Advocaten.
De twee zouden waarschijnlijk zijn politieke vertrouwelingen zijn en zouden niet noodzakelijkerwijs juristen zijn. Hij stelt ook voor om het aantal ministers en leden van de Knesset te verhogen tot drie voor elk onderdeel. Dit zou betekenen dat er in plaats van de huidige vier politici (twee ministers en twee leden van de Knesset) er acht zouden zijn en dat de advocaten die de kandidaten professioneel kennen geen lid van de commissie zouden zijn. De verhouding politiek/professionaliteit van de Justitiële Selectiecommissie zou totaal worden veranderd en de politisering ervan zou volledig zijn.
Levin stelt verder voor om hoorzittingen te houden voor kandidaten van het Hooggerechtshof op de manier van de Amerikaanse Senaat. In de VS zijn deze hoorzittingen mediacircussen waar senatoren niet stemmen op basis van de verdiensten van de kandidaten, maar op basis van hun eigen politieke visie. De kandidaten proberen meestal, met goede reden, om geen uitgesproken mening te uiten - men werd inderdaad gediskwalificeerd voor het uiten van zijn mening - op grond van het feit dat ze geen standpunten willen innemen over onderwerpen die later in de rechtbank zouden kunnen voorkomen. Toch zijn de hoorzittingen door en door gepolitiseerd.
Hoorzittingen in de Knesset zouden interessante media-evenementen zijn, maar zouden om dezelfde reden in wezen zinloos zijn. Vergelijk bovendien uitstekende districtsrechters op civiel of strafrechtelijk gebied met kandidaten voor het Hooggerechtshof. Aangezien zij zich, met uitzondering van bestuursrechters, niet hebben beziggehouden met het bestuurs- en staatsrecht, wat kan er dan van hen worden verwacht in de zittingen?
Ik spreek uit ervaring. Begin 2017 was ik samen met mijn vriend, rechter Salim Joubran, voorzitter van de uitgebreide subcommissie die kandidaten voor het Hooggerechtshof beoordeelde. We hebben zittende rechters niet bevraagd over publieke functies, noch over zaken die het politieke domein overlappen. We hadden geen idee wat hun politieke overtuigingen waren. De rechters werden alleen op kwaliteit geselecteerd. Waarom dit in de eerste plaats veranderen en waarom vervangen door een procedure die duidelijk politiek is?
De Override-clausule
Dit is een zeldzaam wezen dat bijna nergens ter wereld voorkomt (in Canada wordt de override-clausule niet op nationaal niveau gebruikt, en in Finland is een meerderheid van vijf zesde nodig om een uitspraak terzijde te schuiven). Het is niet nodig in Israël, gezien het feit dat van de 450-500 grondwettelijke petities die in de 27 jaar sinds het vonnis van Bank Mizrahi zijn ingediend, er slechts 22 werden geaccepteerd. Sommigen beweren dat verzoekschriften niet op juridisch advies zijn ingediend, maar dat is een demagogische bewering. Sommigen ontkennen dat de rechtbank autoriteit heeft op dit gebied - maar naar mijn bescheiden mening is het onmogelijk om de beperkingsclausule (officieel getiteld "Schending van rechten") in artikel 8 van de basiswet: menselijke waardigheid en vrijheid te interpreteren zoals die werd bepaald door de rechtbank.
De rechtbank, en nogmaals, ik spreek uit jarenlange ervaring, is erg voorzichtig met constitutionele kwesties. De beraadslagingen worden met grote voorzichtigheid gevoerd en de argumenten worden gedetailleerd gepresenteerd. Overschrijven is geen echte oorzaak. Het is een politiek van verzwakking, en het getal 61 is met opzet ontworpen om elke coalitie te vertegenwoordigen – met andere woorden, de regering zou onbeperkte controle hebben over constitutionele beslissingen naast haar controle over de Knesset. Dit zou neerkomen op een ‘dictatoriale democratie’.
Dat is nergens voor nodig - zeker niet met zo'n aantal en zonder een redelijke dialoog met justitie. Het is vermeldenswaard dat de constitutionele samenstellingen van de rechtbank meestal erg groot en complex zijn. Hier zou een permanente grote samenstelling gevestigd kunnen worden. Als er daadwerkelijk hervormingen nodig zijn, zijn mijns inziens de belangen van het grote publiek beter gediend met de oprichting van efficiënte rechtbanken en snelle resultaten voor procedures. In dit opzicht heeft het rechtssysteem grote inspanningen geleverd, maar ontbreekt het aan voldoende rechters of budgettaire middelen.
De uiterste redelijkheidsnorm
Sommigen hebben kritiek geuit op deze standaard, waaronder achtenswaardige rechters in het verleden en heden. Ik deel hun mening niet, hoewel ik die respecteer. Mijn ervaring in het openbaar bestuur en bij de rechtbank heeft mijn mening over deze kwestie alleen maar gesterkt. Deze standaard vormt een basis voor het helpen van de zwakken, de vreemdeling, de wees en de weduwe; de vrouw heeft een scheidingsbrief van haar echtgenoot geweigerd ; de alleenstaande moeder die een uitkering nodig heeft, ook al heeft ze een oude auto; de boer die zijn 120 jaar oude verkoopvergunning voor de shemmita heeft gehad(sabbats)jaar ingetrokken en mag zijn producten niet verkopen; en de Palestijn dreigde met beschuldigingen van collaboratie. Het is nodig om staatsland, een afnemende hulpbron, te helpen behouden en om de kleine Karaïtische gemeenschap een plek in de zon te geven met betrekking tot persoonlijke status en slachting.
Al deze zaken zijn primair op basis van redelijkheid beslist. Wat zal het toevluchtsoord zijn van zulke mensen, en van degenen die strijden voor de mensenrechten tegen regeringsbeslissingen? De redelijkheidsnorm mag alleen in uiterste gevallen worden gehanteerd; dat wil zeggen gevallen van extreme onredelijkheid die de toepassing van gezond verstand en menselijkheid vereisen. Inmenging in administratieve beslissingen van de overheid mag alleen na overleg plaatsvinden, en meer dan eens in het verleden kwam het de ministers van het kabinet goed uit dat de rechtbank in hun plaats besliste.
Juridische adviseurs
Als procureur-generaal was ik de 'professionele vader' van de juridische adviseurs van de ministeries en mijn deur stond altijd voor hen open. In ongeveer 10 gevallen verdedigde ik juridische adviseurs die hadden gewezen op onrechtmatigheid en die de minister vervolgens probeerde te ontslaan.
De rol van de juridisch adviseur is erg moeilijk. In tegenstelling tot het openbaar ministerie, dat onder de bevoegdheid van de procureur-generaal valt, is de adviseur van een ministerie professioneel ondergeschikt aan de procureur-generaal, maar verantwoording verschuldigd aan een directeur-generaal en een minister die soms procedures willen verkorten en op een problematische manier tot resultaten willen komen. . De rol van de adviseur is om een advies te formuleren over hoe een doel op legale wijze kan worden bereikt, of om een alarmsignaal te geven in gevallen van illegaliteit.
Volgens de richtlijnen kan de minister of directeur-generaal bij onvrede terecht bij de procureur-generaal. Ik ben niet op de hoogte van gevallen waarin juridische adviseurs het juridische beleid hebben ondermijnd. Ik herinner me wel een geval waarin ik door de juridisch adviseur van een groot ministerie werd meegedeeld dat de minister op illegale wijze iemand een zeer grote financiële gunst wilde verlenen (niet ten eigen bate). Ik sprak met de minister en zei dat als hij volhardde, we hem voor het bedrag zouden aanklagen, en hij gaf toe.
De meeste ministers en directeuren-generaal zijn eerlijk, maar er zijn belangen en druk. Van de juridisch adviseur een persoonlijke dienaar maken, veroorzaakt op drie manieren schade: het politiseert het ministerie; het zorgt voor complicaties elke keer dat een minister wordt vervangen (wat vaak voorkomt in Israël) en bevordert een gebrek aan professionaliteit, aangezien een adviseur tegen de tijd dat hij de kneepjes van het vak leert, zijn baan kwijt kan raken; en voor toegewijde juristen in openbare dienst blokkeert het de weg van professionele vooruitgang naar de functie van juridisch adviseur van het ministerie. En hoeveel professioneel vertrouwen zou er überhaupt in deze vertrouwensadviseurs zijn?
Dit is geen bestuur. Het is antibestuur, alsof je twee ministers in hetzelfde ministerie benoemt.
Minister van Justitie Levin heeft beloofd dat zijn voorstellen grondig worden besproken. Ik hoop dat als hij de rechters van het Hooggerechtshof en de medewerkers van het ministerie van Justitie leert kennen, hij van gedachten zal veranderen over ten minste enkele van de kwesties. In ieder geval moet hij, ondanks zijn vele verklaringen over zaken die het Hof betreffen, de president van het Hooggerechtshof met open vizier benaderen. Het is ook essentieel dat hij met juristen in de openbare dienst het voorstel voor "vertrouwensposities" bespreekt. Dan is er misschien nog wat hoop. Eerlijkheid en bruikbaarheid zijn van essentieel belang.
Vernietiging is gemakkelijk; herbouwen is moeilijk. We hebben geen ander land. Alles moet in het werk worden gesteld om het gerechtelijk apparaat te beschermen, zodat de hoop niet verloren gaat.
