De ivoren kam. Foto Dafna Gazit, Israel Antiquities Authority
Het alfabet werd uitgevonden rond 1800 vChr. en werd gebruikt door de Kanaänieten en later door de meeste andere talen in de wereld. Tot voor kort waren er geen betekenisvolle Kanaänitische inscripties ontdekt in het Land van Israël, op slechts twee of drie woorden hier en daarna. Nu presenteert een verbazingwekkende ontdekking een hele zin in het Kanaänitisch, daterend uit ongeveer 1700 vChr. Het is gegraveerd op een kleine ivoren kam en bevat een spreuk tegen luizen.
De kam werd opgegraven in Tel Lachish in Israël door een team van de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem (HU) en de Southern Adventist University in de Verenigde Staten, onder leiding van professoren Yosef Garfinkel, Michael Hasel en Martin Klingbeil. De inscriptie werd ontcijferd door de semitische epigraphist Dr. Daniel Vainstub aan de Ben Gurion University (BGU). Het ivoor is getest door HU prof. Rivka Rabinovich en BGU prof. Yuval Goren en bleek afkomstig te zijn van een slagtand van een olifant. Hun bevindingen werden gepubliceerd in Jerusalem Journal of Archaeology.
Luchtfoto van Tel Lachish. Foto Emil Aladjem
De letters van de inscriptie waren zeer oppervlakkig gegraveerd. Het werd in 2017 opgegraven, maar de brieven werden pas opgemerkt tijdens de daaropvolgende nabewerking in 2022 door Dr. Madeleine Mumcuoglu. Het werd schoongemaakt en geconserveerd door Miriam Lavi.
De ivoren kam is klein, ongeveer 3,5 bij 2,5 cm. De kam heeft aan beide kanten tanden. Hoewel hun basis nog steeds zichtbaar is, zijn de kamtanden zelf in de oudheid gebroken. Het centrale deel van de kam is enigszins geërodeerd, mogelijk door de druk van de vingers die de kam vasthouden tijdens haarverzorging of het verwijderen van luizen van het hoofd of de baard. De kant van de kam met zes dikke tanden werd gebruikt om knopen in het haar te ontwarren, terwijl de andere kant, met 14 fijne tanden, werd gebruikt om luizen en hun eitjes te verwijderen, net zoals de huidige tweezijdige luizenkammen die worden verkocht in winkels.
Op de kam staan 17 Kanaänitische letters. Ze zijn archaïsch van vorm - vanaf de eerste fase van de uitvinding van het alfabetscript. Ze vormen zeven woorden in het Kanaänitisch, die luiden: "Moge deze slagtand de luizen van het haar en de baard uitroeien."
“Dit is de eerste zin ooit gevonden in de Kanaänitische taal in Israël. Er zijn Kanaänieten in Ugarit in Syrië, maar ze schrijven in een ander schrift, niet in het alfabet dat tot op heden wordt gebruikt. De Kanaänitische steden worden genoemd in Egyptische documenten, de Amarna-brieven die in het Akkadisch zijn geschreven, en in de Hebreeuwse Bijbel. De kaminscriptie is een direct bewijs voor het gebruik van het alfabet in dagelijkse activiteiten zo'n 3700 jaar geleden. Dit is een mijlpaal in de geschiedenis van het menselijk vermogen om te schrijven”, vertelde Garfinkel.
Close-up van de kam. Foto Dafna Gazit, Israel Antiquities Authority
Oude kammen werden gemaakt van hout, been of ivoor. Ivoor was een zeer duur materiaal en waarschijnlijk een geïmporteerd luxe object. Aangezien er in die periode geen olifanten in Kanaän waren, kwam de kam waarschijnlijk uit het nabijgelegen Egypte - factoren die erop wijzen dat zelfs mensen met een hoge sociale status last hadden van luizen.
Het onderzoeksteam analyseerde de kam zelf op de aanwezigheid van luizen onder een microscoop en er werden van beide kanten foto's gemaakt. Op de tweede tand werden resten van hoofdluis gevonden, 0,5-0,6 mm groot. De klimatologische omstandigheden van Lachish lieten echter geen bewaring toe van hele hoofdluizen, maar alleen die van het buitenste chitinemembraan van de hoofdluis in het nimfstadium.
Ondanks zijn kleine formaat heeft de inscriptie op de kam uit Lachish zeer speciale kenmerken, waarvan sommige uniek zijn en hiaten en lacunes opvullen in onze kennis van vele aspecten van de cultuur van Kanaän in de bronstijd. Voor het eerst hebben we een volledige verbale zin geschreven in het dialect dat wordt gesproken door de Kanaänitische inwoners van Lachis, waardoor we deze taal in al zijn aspecten kunnen vergelijken met de andere bronnen ervoor. Ten tweede werpt de inscriptie op de kam licht op enkele tot nu toe slecht bevestigde aspecten van het dagelijkse leven van die tijd, haarverzorging en de bestrijding van luizen.
Weergave van een 17e-eeuwse vChr. inscriptie in vroeg Kanaänitisch schrift uit Lachis, ingesneden op een ivoren luizenkam. Foto Daniël Vainstub
Ten derde is dit de eerste ontdekking in de buurt van een inscriptie die verwijst naar het doel van het object waarop het is geschreven, in tegenstelling tot inwijdings- of eigendomsinscripties op objecten. Verder is de vaardigheid van de graveur in het succesvol uitvoeren van zulke kleine letters (1-3 mm breed) een feit waarmee vanaf nu rekening moet worden gehouden bij elke poging om de geletterdheid in Kanaän in de bronstijd samen te vatten en conclusies te trekken.
Lachis was een belangrijke Kanaänitische stadstaat in het tweede millennium vChr. en de tweede belangrijkste stad in het Bijbelse koninkrijk Juda. Tot op heden zijn er 10 Kanaänitische inscripties gevonden in Lachis, meer dan op enige andere plaats in Israël. De stad was het belangrijkste centrum voor het gebruik en behoud van het alfabet gedurende zo'n 600 jaar, van 1800-1150 BCE. De site van Tel Lachish valt onder de bescherming van de Israel Nature and Parks Authority.
