Foto Haim Zach / GPO
President Isaac Herzog heeft tgv Internationale Holocaustdag het Europese Parlement toegesproken, met een zeer persoonlijk verhaal. Hieronder volgt zijn volledige toespraak:
In 1946 begon mijn grootvader en naamgenoot, de opperrabbijn van het land Israël, rabbijn dr. Yitzhak Isaac HaLevi Herzog, aan een zoek- en reddingsmissie voor zijn joodse zusters en broeders in het hele geteisterde Europese continent. Rondkijkend zag hij niet alleen smeulende hopen steen en zand, maar ook de stille kreet van een onderdrukte natie. De levens van miljoenen mannen, vrouwen en kinderen die tot een einde waren gekomen; in hun plaats, slechts afbrokkelende steen.
In Warschau, de thuisbasis van meer dan een half miljoen Joden vóór de Holocaust, bleef alleen de Joodse begraafplaats over om te getuigen van het levendige leven dat bloeide vóór de komst van de nazi-bijlman. In de enige joodse synagoge in Warschau die nog overeind stond, de Nożyk synagoge aan de Twarda straat, verzamelden zich enkele tientallen zielen, weggerukt uit de kaken van het bloedbad. Een met bloed bevlekte Thora-rol werd door de overlevenden aan mijn grootvader overhandigd, om voor eeuwige herinnering naar het land Israël te worden gebracht.
De voormalige voorzanger van de Grote Synagoge van Warschau, Moshe Koussevitzky, stond op om het traditionele Joodse gebed voor de overledenen op te zeggen: "El Malei Rachamim", "O God, die vol mededogen zijt." Alleen deze keer was de formulering van het gebed anders dan gewoonlijk. Het was anders omdat mijn grootvader het herschreef, zodat het de pijn, het verlies en het verdriet zou kunnen uitdrukken - als er een manier was om uit te drukken - na de huiveringwekkende vernietiging die zich voor zijn ogen had ontvouwd. Hij herschreef het en deed een beroep op God om perfecte rust te schenken aan onze broeders en zusters, slachtoffers van de gruwelijke Holocaust na de duizend pijnlijke doodslagen die ze op deze aarde hadden geleden. Ik sta vandaag voor u als president van de staat Israël, de democratische natiestaat van het Joodse volk, maar mijn hart en gedachten zijn bij mijn broeders en zusters die zijn omgekomen in de holocaust, wiens enige misdaad hun joodsheid was en de menselijkheid die ze droegen. Geliefd en gekoesterd, nooit gescheiden, in leven of in dood! Ze durfden te hopen en te dromen, zelfs temidden van de verwoesting.
Ter nagedachtenis aan hen zal ik mijn opmerkingen beginnen met dit traditionele gebed: “O God, die vol mededogen zijt, die in de hoge woont, schenk volmaakte rust op de vleugels van de Goddelijke Aanwezigheid, op de toppen van het heilige en het zuivere, die schijnen als de uitstraling van het firmament, voor de zielen van de zes miljoen Joden, slachtoffers van de Holocaust, die werden gedood, verstikt, verbrand en gemarteld door de Duitse moordenaars en hun handlangers uit andere naties. Moge de barmhartige hen daarom voor altijd beschutten onder de veiligheid van Zijn vleugels en hun zielen binden in de eeuwige banden van het leven. God is hun deel. Moge hun rustplaats in de Hof van Eden zijn. En mogen ze staan voor hun lot aan het einde der dagen. Laten we zeggen: Amen.”
Mevrouw de voorzitter van het Europees Parlement, Roberta Metsola; Mevrouw de voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, geachte leden van het Europees Parlement.
Op de middag van 23 juli 1944 werden de Joden van het Griekse eiland Rhodos gedwongen in een lange rij te gaan staan, met hun gezicht naar de westelijke muur van de oude stad. De rest van de stadsbevolking mocht niet naar buiten.
De nazi's waren niet tevreden met de eliminatie van de glorieuze joodse gemeenschappen van Thessaloniki en de andere Griekse steden, waar 98 procent van de Griekse joden woont. En zo werden vanaf die wachtplaats meer dan 1.600 Joden uit Rhodos gemarcheerd en op drie oude vrachtschepen geladen, geleid door SS-officieren.
Acht dagen en nachten lang, in een nachtmerrieachtige reis, een monsterlijke odyssee, waren de Joden van Rhodos op zee. De hitte was intens; het eten was mager. Tijdens de reis kwamen zeven mensen om het leven; hun lichamen werden in zee gegooid. Een ander schip werd naar het eiland Kos gestuurd om bijna 100 Joden op te halen. Er werd weer een ander schip naar Leros gestuurd, een klein en afgelegen eiland, om de enige Jood op te sporen die daar woonde. Slechts één man. Dat was de hele "Joodse gemeenschap" van Leros. Een Jood, eenzaam, alleen - de laatste. Zijn naam was Daniël Rachamim. Rachamim - het Hebreeuwse woord voor 'medeleven'. Rachamim, zoals in het gebed El Malei Rachamim, "O God die vol mededogen zijt." Rachamim - het medeleven dat hij nooit heeft ontvangen.
Deze ogenschijnlijk "kleine", gruwelijke jachtexpeditie door het nazi-monster, voor een enkele persoon, de laatste Jood in een achtergebleven plaats, vertelt het verhaal van de hele Holocaust. Het verhaal van de totaliteit van vernietiging, uitroeiing, vernietiging. Het verhaal van de monsterlijke, gestoorde obsessie om een natie volledig uit te roeien met wortels die diep in de geschiedenis reiken, zo'n onafscheidelijk en essentieel onderdeel van Europa: het Joodse volk. "Waarom heb je een enkele persoon meegenomen, waarom de moeite genomen?" vroeg Daniël Rachamim. Hij wist niet dat voor de nazi's alleen al zijn bestaan een misdaad was waarop de doodstraf stond. Dat in zijn geval 'zijn' een misdaad was geworden. De mensen aan boord van deze schepen bereikten Athene na een moeizame reis en van daaruit werden ze op veewagens geladen. De bestemming: het vernietigingskamp Auschwitz. Het doel: vernietiging.
Dames en heren, er zijn enkele data in de geschiedenis die de grenzen van de tijd overschrijden en zelf gedenkplaatsen worden. In 1945 veranderde 27 januari van een gewone datum in een herdenkingsplaats, toen 's middags de poorten van de hel openbarstten. Vijf jaar te laat werd het vernietigingskamp Auschwitz, de grootste doodsfabriek in de menselijke geschiedenis, bevrijd door de soldaten van het Rode Leger en stopte met werken. Sneeuw bedekte de met bloed doordrenkte grond. In Buchenwald, Dachau, Theresienstadt, Bergen-Belsen en zoveel andere plaatsen gingen de verschrikkingen nog vele maanden door, tot hun bevrijding.
Mijn vader, de zesde president van de staat Israël, Chaim Herzog, was destijds officier in het Britse leger. Hij had het voorrecht om in Normandië te landen, de Rijn over te steken en deel te nemen aan de bevrijding van Nederland, België en Noord-Duitsland. Ik zal nooit vergeten hoe hij mij de verschrikkingen beschreef die zich voor zijn ogen afspeelden, als een van de eerste bevrijders van de vernietigingskampen, waaronder Bergen-Belsen. De menselijke skeletten in de gestreepte pyjama's, de hel op aarde, de stank, het hart der duisternis. Miljoenen werelden, een derde van het Joodse volk, werden weggevaagd – in de moordkuilen, in de gaskamers, in de ovens, in de vernietigingskampen.
'Het is allemaal gewoon onbegrijpelijk', schreef een jonge Etty Hillesum uit Nederland in haar dagboek, voordat ze in november 1943 in Auschwitz werd vermoord. 'De lucht zit vol met vogels. De paarse lupinen staan zo koninklijk en vredig op. De zon schijnt op mijn gezicht. En vlak voor onze ogen massamoord.” In de verachtelijke 'Endlösung' van de nazi's probeerden ze Europa's eigen vlees en bloed te verscheuren. Want net zoals de mensheid niet zou zijn wat het is zonder Europa, zou Europa niet kunnen zijn wat het is zonder de Joden. Kan iemand zich een Europa voorstellen zonder de theorieën van Sigmund Freud, zonder het genie van Albert Einstein of Emmy Noether? Bestaat er zoiets als Europa zonder de echo's van het denken van Karl Marx? Hoe kan men zich een Europese filosofie voorstellen zonder Baruch Spinoza of Henri Bergson, of van de geest van de Europese cultuur ontdaan van Amedeo Modigliani en Franz Kafka? Maar antisemitisme zorgde er, net als een auto-immuunziekte, voor dat Europa een deel van zijn eigen DNA aanviel, en een gedeelde millennia-lange geschiedenis werd uitgewist, alsof die er nooit was geweest.
Dames en heren, leden van het Europees Parlement, de holocaust is niet in een vacuüm ontstaan. We mogen nooit vergeten dat de nazi-doodsmachine er niet in zou zijn geslaagd zijn nachtmerrieachtige visioen te realiseren als hij niet de met Jodenhaat bevruchte grond had ontmoet, die zo oud is als de tijd zelf. De stereotiepe voorstelling van joden had eeuwen en generaties lang wortel geschoten in Europa, vóór de opkomst van het nazisme. De nazi-ideologie versterkte het traditionele antisemitisme en oerangsten wakkerden de vlammen van haat aan.
Zelfs voordat er een enkel vernietigingskamp werd gebouwd, was de Jood in de hoofden van de massa al menselijk stof, ondermenselijk. Juist om deze reden, juist omdat de Holocaust was gebaseerd op veel oudere antisemitische fundamenten die wortel hadden geschoten en bloeiden in Europa, is deze donkere afgrond een verschrikkelijke, diepgaande en meeslepende les voor heel Europa. Als we hier samen staan, in het kloppend hart van de Europese Unie, begrijpen we goed de herinneringsmissie die we allemaal delen; we erkennen dat we op de gedenkplaats waarnaar we op pelgrimstocht gaan, niet alleen de holocaust en de vernietiging moeten herdenken, maar ook de heilige alliantie die naast deze gruwelijke ramp is gesmeed: om de nagedachtenis van de slachtoffers te heiligen, om prioriteit te geven aan het welzijn van de overlevenden die nog bij ons zijn,
Vandaag zien we bewegingen aan de uitersten van de Europese en wereldpolitiek, die trots de lelijke vlag van antisemitisme hijsen, die eens te meer democratische en beschaafde samenlevingen dreigt te veranderen in samenlevingen die hun eigen volk verslinden. Helaas is het beeld verontrustend. Diep verontrustend. Antisemitisch discours woekert niet alleen binnen duistere regimes; maar binnen het hart van het vrije, democratische Westen. Jodenhaat bestaat nog steeds. Antisemitisme bestaat nog steeds. Ontkenning van de holocaust bestaat nog steeds. De laatste rapporten wijzen op nieuwe records van haat, terwijl antisemitisme nieuwe gedaanten blijft aannemen, en deze keer is het ook actief op virtuele platforms – door hen aangewakkerd, erin geworteld, bloeiend en vergif verspreidend.
Over het hele internet verspreidt viraal antisemitisme zich in een recordtempo, met één druk op de knop. De afstand tussen een virale video en een fysieke aanval is nauwelijks aanwezig. De afstand tussen een Facebook-bericht en het inslaan van grafstenen op een begraafplaats is korter dan we zouden denken. Gestoorde tweets kunnen dodelijk zijn. Dat kunnen ze echt. Antisemieten halen inspiratie en ideeën uit virtuele platforms. Ze zijn gehersenspoeld en woedend als gevolg van ongecontroleerd en ongebreideld online discours.
Ik sta voor u – u, die in uw identiteiten, posities en overtuigingen de indrukwekkende diversiteit van Europa vertegenwoordigt – op het hoogtepunt van deze heilige bijeenkomst, en in het hart van de plaats die altijd heeft gepleit voor partnerschap in de oorlog tegen duisternis en kwaad, en de handen in elkaar slaan om onze meest elementaire morele en menselijke kernwaarden hoog te houden. En ik roep u op, gekozen functionarissen van Europa: sta niet toe! U moet de waarschuwingssignalen lezen, de symptomen van de pandemie van antisemitisme opsporen en deze ten koste van alles bestrijden. U moet ervoor zorgen dat elke Jood die een volledig Joods leven wil leiden in uw landen, dit veilig en onbevreesd kan doen.
U en uw landen moeten alle middelen gebruiken die tot uw beschikking staan, van onderwijs en wetgeving tot veiligheid en handhaving, om haat, racisme en antisemitisme in al hun vormen af te schrikken en uit te roeien. U moet in heel Europa het begrip bijbrengen dat het recht van het Joodse volk op nationale en soevereine zelfbeschikking heilig is en tot uiting komt in onze democratische staat: de staat Israël. Dat is onder meer de reden waarom u stappen moet ondernemen om de definitie van antisemitisme van de International Holocaust Remembrance Alliance volledig over te nemen.
Vanuit deze plenaire vergadering wil ik de fijne lijn tussen kritiek op de staat Israël en ontkenning van het bestaan van de staat Israël onderstrepen. Het is natuurlijk oké om de staat die ik leid te bekritiseren. Het is oké om ons te bekritiseren, en het is oké om het niet met ons eens te zijn, net zoals het oké is om jou en je staten te bekritiseren. Ons land staat open voor kritiek zoals alle leden van de familie van naties, en de Israëlische democratie blinkt zeker uit in felle en indringende interne kritiek. Maar – en dit is het belangrijke en cruciale verschil – kritiek op de staat Israël mag niet de grens overschrijden en het bestaan zelf van de staat Israël, de natiestaat van het Joodse volk, zoals erkend door de instellingen van de internationale gemeenschap. Twijfelen aan de natiestaat van het bestaansrecht van het Joodse volk is geen legitieme diplomatie! Het is antisemitisme in de volle zin van het woord, en het moet grondig worden uitgeroeid. De regel is simpel: kritiek op ons moet de basistest van eerlijkheid en integriteit doorstaan, en mag niet de grens overschrijden naar ontmenselijking of delegitimisering.
De staat Israël verrees als een feniks uit de as en de verschrikkelijke vernietiging en realiseerde ons historisch recht op een staat in ons oude thuisland. Over een paar maanden vieren we de 75e Onafhankelijkheidsdag van ons land, wiens enorme bijdrage aan de mensheid - en aan Europa in het bijzonder - op talloze gebieden, waaronder wetenschap, landbouw, energie, veiligheid, technologie, cultuur, gezondheid en onderwijs, en zoveel meer is een vaststaand feit.
We hebben de afgelopen jaren enorme uitdagingen doorstaan: we hebben golven van Joodse immigratie opgevangen uit meer dan 100 landen, uit alle hoeken van de wereld; we hebben een veerkrachtige en democratische samenleving tot stand gebracht, bestaande uit een ongeëvenaard menselijk mozaïek van Joden en Arabieren, mensen van elke religie en elk geloof; we hebben bewezen dat we elke actie kunnen ondernemen, op elk moment en op elke plaats, om onze burgers en het hele Joodse volk te beschermen; we hebben moedig de aanvallen van onze vijanden doorstaan, en wat niet minder belangrijk is, we hebben de vrede een handje toegestoken en ongekende allianties en vredesakkoorden gesmeed, waaronder de Abraham-akkoorden, die het Midden-Oosten ingrijpend hebben getransformeerd en blijven transformeren, en ik bid voor de dag dat we ook vrede kunnen bereiken met onze Palestijnse buren.
Een essentieel en fundamenteel onderdeel van de groei van onze staat berust op de nauwe banden en ijzersterke allianties met de Europese staten en de instellingen van de Europese Unie. De staat Israël en Europa zijn met elkaar verbonden in een onbreekbare band. Onze gedeelde belangen, en meer nog, onze gedeelde waarden, dicteren ons heden en geven vorm aan onze toekomst. Vrijheid, gelijkheid, rechtvaardigheid, vrede - dit zijn de fundamentele waarden die zijn verankerd in de Onafhankelijkheidsverklaring van de staat Israël, die we koste wat het kost zullen handhaven en verdedigen; en dat zijn ook de kernwaarden van de Europese Unie.
Ik sta hier niet alleen in naam van het verleden, maar ook in het belang van de toekomst: in het belang van onze gedeelde welvaart, zodat we in de praktijk kunnen toepassen dat we samen, in echt partnerschap, verdere uitdagingen kunnen overwinnen en nog meer kansen realiseren. Ik roep u en uw naties op om ons partnerschap te verbreden, verdiepen en versterken. Er is zoveel dat we samen kunnen en moeten doen, voor onszelf, voor de toekomst en voor toekomstige generaties.
Dit is een tijd van beproeving voor ons allemaal. Als we geloven dat de stem van gerechtigheid niet tot zwijgen is gebracht, als we geloven in een andere, meer medelevende mensheid, moeten we samenwerken als een enkele gemeenschap, vastberaden en samenhangend, tegen de krachten van duisternis en haat die ons dreigen te vernietigen. Als president van de staat Israël spreek ik in de eerste plaats over het Iraanse regime, dat niet alleen publiekelijk oproept tot de volledige vernietiging van mijn land, maar ook zijn eigen landgenoten vermoordt, die vrijheid en mensenrechten en burgerrechten eisen, het aanwakkeren van oorlogen in het hele Midden-Oosten, het spelen van een actieve en dodelijke rol in de oorlog in Oekraïne, en het ontwikkelen van massavernietigingswapens op weg naar een dramatische bedreiging van de stabiliteit van de hele wereld.
Vrienden, totdat Etty Hillesum, de jonge dichter die ik aan het begin van mijn toespraak citeerde, werd vermoord in de gaskamers van Auschwitz-Birkenau, anderhalve maand voor haar dertigste verjaardag, bleef ze in haar dagboek schrijven. Etty schreef over de weeskinderen die noodgedwongen te vroeg volwassen moesten worden, over de liefde voor de mensheid die was weggeëbd, en over hoe graag ze wilde leven. In haar mooie, ontroerende woorden schreef ze: “Op een dag zullen we een hele nieuwe wereld bouwen. Tegen elke nieuwe verontwaardiging en zeer verse verschrikking zullen we nog een stuk liefde en goedheid opwerpen. Liefde en goedheid - dat was haar laatste wens; dat was haar nalatenschap; dat is onze plicht om na te streven, wij allemaal samen.
En in de woorden van de Joodse liturgie: "Moge het Uw wil zijn, Meester van de Vrede, Koning aan wie de vrede toebehoort, om vrede te stichten onder Israël, uw volk, en moge vrede groeien totdat vrede wordt getrokken over elke persoon in de wereld."
Moge de herinnering aan de slachtoffers van de Holocaust voor altijd in ons hart gegrift staan. Mogen hun zielen gebonden zijn in de band van het leven.
